Ενάντια στην πνευματική υποβάθμιση

Για τον πιστό η πνευματική υποβάθμιση είναι πόνος και κίνδυνος μαζί. Πόνος, γιατί δεν υπάρχει μεγαλύτερη οδύνη από το να αισθάνεται η ψυχή πως αγαπά το Θεό της λιγότερο από όσο μπορεί· και κίνδυνος, γιατί η ψυχή ζητεί εκεί που βρίσκεται να ‘ναι ευτυχισμένη. Κι ευτυχισμένος δεν είναι όποιος βεβαιώνεται πως δεν ανήκει κάθε στιγμή ολόκληρος στο ιδανικό του. Όποιος δεν είναι εκεί που είναι το ιδανικό του αισθάνεται μετέωρος, επισφαλής. Είναι διαπιστωμένο ότι παραμονή στην υποβάθμιση είναι η παραμονή της μεταπηδήσεως σε άλλο στρατόπεδο.
Τι μας εκθέτει στον κίνδυνο της πνευματικής υποβάθμισης; Ό,τι αντιπνευματικό έχουμε στην ανθρώπινη υπόστασή μας. Ο απόστολος Παύλος σημειώνει: «η σαρξ επιθυμεί κατά του πνεύματος (…) ταύτα δε αντίκειται αλλήλοις» (Γαλ. ε΄ 17). Ο Κύριος σε στιγμές κρίσιμες είχε προτρέψει τους μαθητές Του· «αγρυπνείτε και προσεύχεσθε (…)· το μεν πνεύμα πρόθυμον, η δε σαρξ ασθενής» (Ματθ. κστ΄ 41).
Η απροσεξία των αισθήσεων, που προδίδει έλλειψη αυτοπεριορισμού. Χαρακτηριστικό το παράπονο του αγωνιζομένου ασκητή σε στιγμές κάμψεως· «τα πτηνά μέ (μου) κλέπτουσι τον σπόρο».
Οι φλύαρες συναναστροφές, που ασχολούνται με τα ασήμαντα ή και τα πολύ φτηνά, και η κριτική, το τέχνασμα του διαβόλου, γιατί «οι δαίμονες ή αμαρτήσαι ημάς εκβιάζονται ή μη αμαρτήσαντας κρίνειν τους αμαρτάνοντας, ίνα διά του δευτέρου το πρώτον μολύνωσι» (Ιωάννης Κλίμακος).
Οι λογισμοί της ολιγοπιστίας και ο σκανδαλισμός, όταν έρχεται η ώρα της σκοτεινής κοιλάδας της δοκιμασίας, του σάλου της θάλασσας, ενώ Εκείνος μας αφήνει ελεύθερους· «Μη και υμείς θέλετε υπάγειν;» (Ιω. στ΄ 67).
Πως προετοιμάζεται το έδαφος για την πνευματική υποβάθμιση; Όταν η πνευματικότητά μας βασίζεται μόνο στην εξωτερική δράση, που μας εκθέτει στους κινδύνους, που διατρέχει ο «πετυχημένος» Χριστιανός· όταν συντηρείται μόνο από τον σύνδεσμό μας με πνευματικά πρόσωπα, που δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός ομαδικού «καλά πάμε»· όταν χαρακτηρίζεται από την απουσία αυτού του συνδέσμου, που μας κάνει πνευματικά ιδιόρρυθμους· όταν επιζητεί μια πρόωρη πνευματική ωρίμανση, που οδηγεί στη συρρίκνωση και την έκπτωση· «τα του καιρού ζητούμεν προ καιρού εξ υπερηφάνου προθυμίας απατώμενοι», οπότε επιτυγχάνει και το σχέδιο των εχθρών μας, που πολλές φορές μας υποβάλλουν να επιδιώξουμε «τα υπέρ δύναμιν», ώστε κουρασμένοι και μελαγχολικοί να εγκαταλείψουμε τον αγώνα και για «τα κατά δύναμιν».
Τα συμπτώματα της πνευματικής υποβάθμισης είναι η αθυμία, το κενό, η αστοχία, η πνευματική περιπλάνηση, η απογοήτευση, η απομάκρυνση από τον Πατέρα.
Τα μέσα περιφρούρησης· πρώτα η αισιοδοξία και η ελπίδα. Να μη μας ξαφνιάζει η αδυναμία μας, η επίθεση του πονηρού. Οι πνευματικά έμπειροι συνιστούν· «Μη εκπλήττεσαι αν πέφτεις καθημερινά, μήτε να εγκαταλείπεις τον αγώνα· αλλά να στέκεσαι με ανδρεία και οπωσδήποτε θα εκτιμήσει την υπομονή σου «ο φυλάσσων σε Άγγελος» (Ιωάννης Κλίμακος).
Έπειτα να μη πανικοβαλόμαστε από τα αισθήματα και τα συναισθήματά μας· να ερευνάμε, αν υπάρχει μέσα μας βούληση αγαθή. Να μην παραιτηθώ λυπημένος· «δεν είναι για μένα αυτά τα ύψη…». Και στα μεγαλύτερα βάθη να βρεθώ, «εν Χριστώ» πάντα κάτι μπορεί να γίνει για μένα ή με εμένα…
Ακόμα, δε θα είναι πάντα «ενάντιος ο άνεμος»· «καιρός πάντως χειμώνος ψυχής και καιρός γαλήνης νοός…». Και πάντα στροφή στον Κύριο με ταπείνωση, όπως ο ψαλμωδός· «συ γινώσκεις τον ονειδισμόν μου (…) και την εντροπήν μου». Και με εμπιστοσύνη· «Προς σε εκέκραξα εν τω ακηδιάσαι την ψυχήν μου». Και με πνεύμα αφιερώσεως και προσευχής, όπως έκανε ο ιερός Χρυσόστομος με την εγκάρδια προσευχή που έλεγε κάθε μέρα. Γι’ αυτό άλλωστε δεν υπάρχει κανένας περιορισμός· «όπου κι αν είσαι, έχεις το θυσιαστήριο μαζί σου και τη μαχαίρα και το σφάγιο για τη θυσία, όντας συ ο ίδιος «και ιερεύς και θυσιαστήριο και ιερείον» (ιερός Χρυσόστομος).
Απαραίτητη η συνεχής και συνεπής μυστηριακή ζωή με συναίσθηση, «ίνα μη θηριάλωτος υπό του νοητού λύκου γένωμαι», έστω κι αν η στέγη του οίκου της ψυχής είναι «όλη έρημος και καταπεσούσα».
Μεγάλη βοήθεια και η πνευματική επικοινωνία, η αδελφική άλληλοοικοδομή. Ο Μ. Βασίλειος μάς γράφει: «Παρακαλώ, διώξε μακριά από την ψυχή σου την ιδέα πως δεν έχεις ανάγκη την επικοινωνία με κανέναν άλλο». Γιατί ο ρόλος του αδελφού στον πειρασμό της πνευματικής υποβάθμισης είναι αποφασιστικός και επιταγή του θείου πνεύματος· «παρακαλείτε εαυτούς άχρις ου το σήμερον καλείται».
Πολύ ωφέλιμη αποδεικνύεται και η καθημερινή άσκηση των αισθήσεων· μια θυσία της φιλαυτίας, μια ηρωική έξοδος από τα δικά μας, η αγία βία στην ημέρα μας.
Τότε θα έχουμε ελπίδα να ισχύει και για μας η ωραία χαρμόσυνη ευχή: «Ερρωμένος και εύθυμος εν Κυρίω είης, ευδοκιμών επί χαρίσμασι Πνεύματος και σοφίας φυλαχθείης» (Μ. Βασίλειος).