Του εν αγίοις Πατρός ημών Ιωάννου Μαξίμοβιτς, Αρχιεπισκόπου Αγίου Φραγκίσκου

Η μετά θάνατον Ζωή

«Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών  και ζωήν του μέλλοντος αιώνος»  (από το Σύμβολο της Πίστεως) Απέραντη και απαρηγόρητη θα ήταν η θλίψη μας για τους αποβιώνοντες οικείους μας, εάν ο Κύριος δεν μας είχε δωρίσει αιώνια ζωή. Η ζωή μας θα ήταν άσκοπη, εάν τελείωνε με τον θάνατο. Ποιο όφελος θα είχαν τότε η αρετή και οι καλές πράξεις; Σε τέτοια περίπτωση θα αποδεικνύονταν σωστοί όσοι λένε: «Ας φάμε και ας πιούμε, γιατί αύριο θα πεθάνουμε!»    Ο άνθρωπος, όμως, δημιουργήθηκε για να ζήσει αιώνια, και ο Χριστός με  την Ανάσταση του άνοιξε τις πύλες της Βασιλείας των Ουρανών, της αιώνιας μακαριότητας για όσους έχουν  πιστέψει σε Αυτόν και έχουν ζήσει σύμφωνα με τις εντολές Του. Η παρούσα ζωή μας είναι μια προετοιμασία για τη μελλοντική ζωή, προετοιμασία, που λήγει με τον θάνατό μας. «Απόκειται τοις ανθρώποις άπαξ αποθανείν, μετά δε τούτο κρίσις» (Προς Εβραίους 9,27). Τότε ο άνθρωπος εγκαταλείπει όλες τις εγκόσμιες φροντίδες∙ το σώμα αποσυντίθεται, προκειμένου να εγερθεί εκ νέου κατά τη γενική Ανάσταση. Η ψυχή του, όμως, συνεχίζει να ζει, μην παύοντας να υπάρχει ούτε για μια στιγμή. Μέσω πολλών περιστατικών φανέρωσης νεκρών, μας έχει δοθεί μια μερική γνώση περί του τι συμβαίνει στην ψυχή όταν αφήνει το σώμα. Όταν η όραση των σωματικών οφθαλμών παύει να λειτουργεί, ξεκινά η πνευματική όραση.   Η έναρξη της πνευματικής όρασης   Συχνά (αυτή η πνευματική όραση) αρχίζει να λειτουργεί στον αποθνήσκοντα, ακόμα και πριν το θάνατό του και ενόσω εξακολουθεί να βλέπει τους γύρω του, ακόμα και να μιλά μαζί τους, ωστόσο βλέπει αυτά που οι άλλοι  δεν μπορούν να δουν.   Συναντήσεις με πνεύματα   Αλλά, όταν αφήνει το σώμα, η ψυχή βρίσκεται ανάμεσα σε άλλα πνεύματα, αγαθά και πονηρά. Συνήθως έχει την τάση να πρόσκειται σε εκείνα, που είναι περισσότερο συγγενή με αυτήν στο πνεύμα, και εάν όσον καιρό βρισκόταν στο σώμα τελούσε υπό την επιρροή ορισμένων εξ αυτών, θα παραμένει εξαρτημένη από τα ίδια πνεύματα όταν απομακρυνθεί από το σώμα, όσο δυσάρεστη κι αν είναι τελικά η συνάντηση μαζί τους.   Οι πρώτες δύο ημέρες μετά τον θάνατο   Για διάστημα δύο ημερών η ψυχή απολαύει σχετικής ελευθερίας και έχει δυνατότητα να επισκεφθεί τόπους που της ήταν προσφιλείς στο παρελθόν, αλλά την τρίτη ημέρα μετακινείται σε άλλες σφαίρες.   Εδώ ο Αρχιεπίσκοπος Ιωάννης απλώς επαναλαμβάνει τη διδασκαλία που η Εκκλησία ήδη γνωρίζει από τον 4ο αιώνα, όταν ο άγγελος που συνόδευσε τον άγ. Μακάριο Αλεξανδρείας στην έρημο, του είπε, θέλοντας να ερμηνεύσει την επιμνημόσυνη δέηση της Εκκλησίας για τους νεκρούς την τρίτη ημέρα μετά τον θάνατο: «Όταν γίνεται η προσφορά της αναίμακτης θυσίας – μνημόσυνο στη Θεία Λειτουργία – στην Εκκλησία την τρίτη ημέρα, η ψυχή του κεκοιμημένου δέχεται από τον φύλακα άγγελό της ανακούφιση για τη λύπη, που αισθάνεται λόγω του χωρισμού της από το σώμα… Στο διάστημα των δύο πρώτων ημερών επιτρέπεται στην ψυχή να περιπλανηθεί στον κόσμο, οπουδήποτε εκείνη επιθυμεί, με τη συντροφιά των αγγέλων που τη συνοδεύουν. Ως εκ τούτου, η ψυχή, επειδή αγαπά το σώμα, μερικές φορές περιφέρεται στο οίκημα στο οποίο το σώμα της είχε σαβανωθεί, περνώντας έτσι δύο ημέρες όπως ένα πουλί που γυρεύει τη φωλιά του. Αλλά η ενάρετη ψυχή πλανιέται σε εκείνα τα μέρη, στα οποία συνήθιζε να πράττει αγαθά έργα. Την τρίτη ημέρα, Εκείνος ο Οποίος ανέστη ο Ίδιος την τρίτη ημέρα από τους νεκρούς, καλεί την ψυχή του Χριστιανού να μιμηθεί τη δική Του ανάσταση, να ανέλθει στους Ουρανούς, όπου θα λατρεύει τον Θεό όλων.»    Τα τελώνια Την ώρα αυτή (την Τρίτη μέρα), η ψυχή διέρχεται από λεγεώνες πονηρών πνευμάτων, που παρεμποδίζουν την πορεία τους και την κατηγορούν για διάφορες αμαρτίες, στις οποίες αυτά τα ίδια την είχαν παρασύρει. Σύμφωνα με διάφορες θεϊκές αποκαλύψεις υπάρχουν αρκετά τέτοια εμπόδια, τα επονομαζόμενα «τελώνια», σε καθένα από τα οποία περνά από δοκιμασία κάθε μορφή αμαρτίας∙ η ψυχή, αφού περάσει από ένα τελώνιο, συναντά το επόμενο, και μόνον αφού διέλθει επιτυχώς από όλα τα τελώνια μπορεί να συνεχίσει την πορεία της χωρίς να απορριφθεί βιαίως στη γέεννα. Το πόσο φοβεροί είναι αυτοί οι δαίμονες και τα τελώνια τους φαίνεται στο γεγονός ότι η ίδια η Παναγία, όταν πληροφορήθηκε από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ τον επικείμενο θάνατο Της, ικέτευσε τον Υιό Της να διασώσει την ψυχή Της από αυτούς τους δαίμονες και, απαντώντας στην προσευχή Της, ο ίδιος ο Κύριος Ιησούς Χριστός εμφανίστηκε από τους Ουρανούς για να παραλάβει την ψυχή της Πανάγνου Μητρός Του και να την οδηγήσει στους Ουρανούς. Φοβερή είναι, πράγματι, η τρίτη ημέρα για την ψυχή του απελθόντος, και για τον λόγο αυτό η ψυχή έχει ιδιαίτερη ανάγκη τότε από προσευχές για τη σωτηρία της.   Οι σαράντα ημέρες   Κατόπιν, έχοντας επιτυχώς διέλθει από τα τελώνια και υποκλιθεί βαθιά ενώπιον του Θεού, η ψυχή για διάστημα τριάντα επτά επιπλέον ημερών επισκέπτεται τις ουράνιες κατοικίες και τις αβύσσους της κολάσεως, μη γνωρίζοντας ακόμα που θα παραμείνει, και μόνον την τεσσαρακοστή ημέρα καθορίζεται η θέση, στην οποία θα βρίσκεται μέχρι την ανάσταση των νεκρών.   Η κατάσταση των ψυχών μέχρι την τελική κρίση   Μερικές ψυχές βρίσκονται (μετά τις σαράντα ημέρες) σε μια κατάσταση πρόγευσης της αιώνιας αγαλλίασης και μακαριότητας, ενώ άλλες σε μια κατάσταση τρόμου εξαιτίας των αιώνιων μαρτυρίων, τα οποία θα υποστούν πλήρως μετά την Τελική Κρίση. Μέχρι τότε εξακολουθεί να υπάρχει δυνατότητα αλλαγής της κατάστασής τους, ιδιαιτέρως μέσω της υπέρ αυτών προσφοράς της Αναίμακτης Θυσίας (μνημόσυνο στη Θεία Λειτουργία), και παρομοίως μέσω άλλων προσευχών.   Προσευχές για τους νεκρούς   Το ακόλουθο περιστατικό μας δείχνει πόσο σημαντική είναι ή τέλεση μνημόσυνου στη Θεία Λειτουργία: Πριν την αφαίρεση των λειψάνων του αγ. Θεοδοσίου του Τσερνιγκώφ (1896), ο φημισμένος Στάρετς Αλέξιος (†1916), ιερομόναχος του Ερημητηρίου του Γκολοσεγιέφσκυ της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου, ο οποίος διεξήγαγε την ανακομιδή των λειψάνων, αποκαμωμένος καθώς καθόταν δίπλα στα λείψανα, λαγοκοιμήθηκε και είδε μπροστά του τον άγιο, ο οποίος του είπε: «Σ' ευχαριστώ, που κοπιάζεις για μένα και σε παρακαλώ θερμά, όταν τελέσεις τη Θεία Λειτουργία, να μνημονεύσεις τους γονείς μου» - και έδωσε τα ονόματά τους (πατήρ Νικήτας και Μαρία). «Πώς μπορείς εσύ, ω Άγιε, να ζητάς τις δικές μου προσευχές, όταν εσύ ο ίδιος στέκεσαι στον ουράνιο Θρόνο και ικετεύεις τον Θεό να δωρίσει στους ανθρώπους το έλεός Του;» ρώτησε ο ιερομόναχος. «Ναι, αυτό είναι αλήθεια,» απάντησε ο άγ. Θεοδόσιος, «αλλά ή προσφορά στη Θεία Λειτουργία έχει περισσότερη δύναμη από την προσευχή μου.» Έτσι λοιπόν, οι παννυχίδες και ή κατ΄ οίκον προσευχή για τους νεκρούς είναι ευεργετικές για την ψυχή τους, όπως εξάλλου είναι και οι εις μνήμην τους αγαθοεργίες, όπως ελεημοσύνες ή συνεισφορές στην εκκλησία. Όμως ιδιαιτέρως ευεργετική είναι η τέλεση μνημόσυνου στη Θεία Λειτουργία, και πολλές εμφανίσεις νεκρών και άλλα περιστατικά, τα οποία έχουν σημειωθεί, επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. Πολλοί άνθρωποι που πέθαναν εν μετανοία αλλά που δεν μπόρεσαν να εκφράσουν έμπρακτα τη μετάνοιά τους όσο ζούσαν, ελευθερώθηκαν από τα μαρτύρια και βρήκαν ανάπαυση. Στην Εκκλησία πάντοτε προσφέρονται προσευχές υπέρ αναπαύσεως των νεκρών, και μάλιστα την ημέρα της Καθόδου του Αγίου Πνεύματος, στον εσπερινό της γονυκλισίας, υπάρχει μία ειδική ευχή «για τους ευρισκόμενους στον άδη.»   Τι μπορούμε να κάνουμε για τους νεκρούς   Ο καθένας από εμάς, που επιθυμεί να εκφράσει την αγάπη του για τους νεκρούς και να τους βοηθήσει ουσιαστικά, μπορεί να το επιτύχει προσευχόμενος υπέρ των ψυχών τους, και ειδικότερα μνημονεύοντας αυτούς στη Θεία Λειτουργία, όταν οι μερίδες που αποκόπτονται για ζώντες και νεκρούς αφήνονται να πέσουν μέσα στο Αίμα του Κυρίου με τις λέξεις: «Απόπλυνον, Κύριε, τα αμαρτήματα των ενθάδε μνημονευθέντων δούλων σου τω Αίματί σου τω αγίω, πρεσβείαις της Θεοτόκου και πάντων σου των Αγίων. Αμήν.» Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε καλύτερο ή σπουδαιότερο για τους νεκρούς, από το να προσευχόμαστε γι' αυτούς, προσφέροντάς τους μνημόσυνο στη Θεία Λειτουργία. Το έχουν πάντα ανάγκη, ειδικά κατά τη διάρκεια εκείνων των σαράντα ήμερών, όπου η ψυχή του απελθόντος πορεύεται προς τις αιώνιες κατοικίες. Το σώμα δεν αισθάνεται τίποτε τότε∙ δεν βλέπει τους οικείους που έχουν συγκεντρωθεί, δεν μυρίζει το ευωδιαστό άρωμα των λουλουδιών, δεν ακούει τους επικήδειους. Η ψυχή όμως αισθάνεται τις προσφερόμενες υπέρ αυτής προσευχές και είναι ευγνώμων στους ανθρώπους που τις απευθύνουν και βρίσκεται πνευματικώς κοντά τους.   Ω συγγενείς και αγαπημένοι του νεκρού! Πράξετε γι' αυτούς ό,τι έχουν ανάγκη και ό,τι είναι εντός της δικαιοδοσίας σας. Δώστε τα χρήματά σας, όχι για να καλλωπίσετε εξωτερικά το φέρετρο και το μνήμα, αλλά για να βοηθήσετε όσους το χρειάζονται, εις μνήμην των αγαπημένων σας που έφυγαν από τη ζωή, για να ενισχύσετε εκκλησίες, στις οποίες προσφέρονται προσευχές υπέρ αυτών. Ελεήστε τους νεκρούς, φροντίστε για τις ψυχές τους. Μας περιμένει όλους ο ίδιος δρόμος, και όταν κι εμείς βρεθούμε εκεί, πόσο πολύ θα ευχόμαστε να μας θυμάται κάποιος στις προσευχές του!Αξίζει λοιπόν να ελεήσουμε εμείς οι ίδιοι τους νεκρούς!  Αμέσως αφού αναπαυθεί κάποιος, καλέστε ή ενημερώσετε έναν ιερέα, ώστε να διαβάσει τις «Προσευχές για την Αναχώρηση της Ψυχής», τις οποίες η Εκκλησία έχει ορίσει να διαβάζονται πάνω από όλους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς μετά τον θάνατό τους. Προσπαθήστε, ει δυνατόν, να τελέσετε την κηδεία στην εκκλησία και να αναγνώσετε το Ψαλτήρι πάνω από τον απελθόντα μέχρι την κηδεία. Η κηδεία δεν χρειάζεται να είναι περίτεχνη, αλλά πρέπει απαραιτήτως να είναι πλήρης, χωρίς συντομεύσεις∙ την ώρα εκείνη μη σκεφτείτε τον εαυτό σας και την άνεσή σας, αλλά τον απελθόντα, από τον οποίο χωρίζεστε διά παντός. Εάν υπάρχουν ταυτόχρονα και άλλοι απελθόντες, που αναμένουν κηδεία στην εκκλησία, μην αρνηθείτε εάν σας προταθεί να τελέσετε την κηδεία για όλους μαζί. Είναι καλύτερο να τελείται μία κηδεία για δύο ή περισσότερους απελθόντες ταυτόχρονα, όταν οι προσευχές όλων των παρευρισκομένων προσφιλών προσώπων θα είναι ιδιαιτέρως ένθερμες, παρά να τελούνται ξεχωριστές, διαδοχικές κηδείες, και να συντομεύονται οι λειτουργίες εξ αιτίας έλλειψης χρόνου και ενέργειας∙ αφού κάθε λέξη της προσευχής για τον αναπαυθέντα είναι ό,τι μία σταγόνα νερό για τον διψασμένο. Κανονίστε οπωσδήποτε εκείνη την ώρα τα σχετικά με την τέλεση σαρανταλείτουργου, δηλαδή καθημερινή μνημόνευση στη Θεία Λειτουργία σε όλη τη διάρκεια των σαράντα ημερών. Συνήθως στους ναούς, όπου τελείται καθημερινά Θεία Λειτουργία, οι απελθόντες, οι όποιοι έχουν κηδευτεί εκεί, μνημονεύονται επί σαράντα και πλέον ημέρες. Εάν όμως ή κηδεία γίνει σε ναό που δεν τελείται καθημερινά Θεία Λειτουργία, τότε οι ίδιοι οι συγγενείς θα πρέπει να φροντίσουν να ζητήσουν την τέλεση του 40ήμερου μνημόσυνου οπουδήποτε τελούνται Θείες Λειτουργίες. Παρομοίως είναι καλό να στέλνουμε εισφορές για μνημόνευση των νεκρών σε μοναστήρια, όπως και στα Ιεροσόλυμα, όπου καθημερινά διεξάγεται προσευχή στους Αγίους Τόπους. Αλλά ή διαδικασία της 40ήμερης δέησης υπέρ των νεκρών πρέπει να ξεκινήσει αμέσως μετά τον θάνατο, όταν η ψυχή έχει ιδιαίτερη ανάγκη βοηθείας από την προσευχή∙ επομένως, θα πρέπει να ξεκινούμε αυτό το μνημόσυνο στον κοντινότερο ναό, όπου τελείται καθημερινώς Θεία Λειτουργία.  Αξίζει λοιπόν να φροντίσουμε γι’ αυτούς που έφυγαν για τον άλλο κόσμο πριν από εμάς, προκειμένου να κάνουμε ό,τι μπορούμε για τις ψυχές τους, ενθυμούμενοι ότι: «Μακάριοι οι ελεήμονες, ότι αυτοί θα ελεηθούν.»   Η ανάσταση των νεκρών Κάποια ημέρα αυτός ο φθαρτός κόσμος θα πάψει να υπάρχει, και τότε θα χαράξει η αιώνια Βασιλεία των Ουρανών, στην οποία οι ψυχές των σεσωσμένων, ενωμένες με τα αναστημένα τους σώματα, θα κατοικούν για πάντα μαζί με τον Χριστό, αθάνατες και άφθαρτες. Τότε η μερική αγαλλίαση και μακαριότητα που γεύονται οι ψυχές ακόμα και σήμερα στον ουρανό θα αντικατασταθούν από την πληρότητα της αγαλλίασης της νέας δημιουργίας για την οποία πλάστηκε ο άνθρωπος∙ όμως εκείνοι που δεν δέχτηκαν τη σωτηρία, την οποία ο Χριστός ήλθε να προσφέρει στην ανθρωπότητα, θα βασανίζονται για πάντα – μαζί με τα αναστημένα τους σώματα – στην κόλαση. Ο άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός, στο τελευταίο κεφάλαιο του έργου του «Ακριβής Έκθεση της Ορθοδόξου Πίστεως», περιγράφει παραστατικά την τελική κατάσταση της ψυχής μετά τον θάνατο:   «Πιστεύουμε και στην ανάσταση των νεκρών. Γιατί θα υπάρχει, πράγματι θα υπάρχει η ανάσταση των νεκρών. Και λέγοντας ανάσταση, εννοούμε ανάσταση σωμάτων. Γιατί ανάσταση είναι δεύτερη σύσταση του ανθρώπου της πτώσεως – άλλωστε οι ψυχές, ως αθάνατες, πώς θα αναστηθούν; Γιατί, αν ορίζουν τον θάνατο ως χωρισμό της ψυχής από το σώμα, οπωσδήποτε η ανάσταση είναι η νέα συνάφεια ψυχής και σώματος και δεύτερη σύσταση του ζώου που διαλύθηκε και έπεσε – το ίδιο λοιπόν το σώμα που φθείρεται και διαλύεται, το ίδιο θα αναστηθεί άφθαρτο – γιατί δεν αδυνατεί αυτός που αρχικά από το χώμα της γης το συγκρότησε, ξανά να το αναστήσει μετά τη διάλυση και την επιστροφή του στη γη, από την οποία είχε ληφθεί, κατά την απόφαση του δημιουργού…» Αν λοιπόν η ψυχή μόνη της πήρε μέρος στους αγώνες της αρετής, μόνη και θα στεφανωθεί. Και αν μόνη της κυλίστηκε στις ηδονές, δίκαια και μόνη θα κολαζόταν, αλλά επειδή ούτε την ύπαρξη είχαν χωριστή και ούτε την αρετή ούτε την κακία ακολούθησε η ψυχή χωρίς το σώμα, δίκαια θα πάρουν και οι δύο μαζί και τις αμοιβές.» Γι’ αυτό λοιπόν θα αναστηθούμε, αφού οι ψυχές θα ενωθούν ξανά με τα σώματα, τα οποία θα αφθαρτοποιηθούν και θα αποβάλουν τη φθορά και θα παρουσιαστούμε στο φοβερό βήμα του Χριστού και θα παραδοθεί ο διάβολος και οι δαίμονές του και ο άνθρωπος αυτού, δηλαδή ο αντίχριστος, και οι ασεβείς και οι αμαρτωλοί στο αιώνιο πυρ, που δεν είναι βέβαια υλικό, όπως είναι το δικό μας, αλλ’ όπως το ξέρει ο Θεός. Και αυτοί που έπραξαν τα αγαθά, θα βγάλουν λάμψεις όπως ο ήλιος με τους αγγέλους στην αιώνια ζωή με τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, καθώς θα τον βλέπουν και θα βλέπονται και θα τρυγούν απ’ αυτόν την ατέλειωτη ευφροσύνη.»   Απόσπασμα από το βιβλίο του πατρός Σεραφείμ Ρόουζ, « Η ψυχή μετά τον θάνατο», εκδόσεις Μυριόβιβλος, 2011.