Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ – (ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ) Η ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΤΟΥ 2012

Βυζαντινή τέχνη 15ος αιώνας Κρητική Σχολή.Η γνωστή σύνθεση. Η Παναγία πάνω στην στρωμνή μισοξαπλωμένη, σε μαρμάρινη φάτνη ο μικρός Χριστός σπαργανωμένος-αριστερά οι έφιπποι μάγοι, δεξιά οι ποιμένες κλπ

Κείμενο που μα φέρνει στο νου τη  Μαρία Σιδηρά   από το Νιοχώρι, την θυμόμαστε με αγάπη 
Γιορτές, η Γέννηση του Θεανθρώπου για πολλούς, ένα μόνο κοινωνικό-θρησκευτικό θέμα της καθημερινή ζωης  γιά αρκετούς.  Κανείς όμως δεν μένει τελείως αδιάφορος,  θέλει δεν θέλει.  Αν ξεχαστεί, θα τον τραβήξουν από το μανίκι, παιδιά και φίλοι.  Αν είναι μοναχικός, αν αποφεύγει τις ενοχλήσεις αυτές τις  μέρες, δεν θα καταφέρει…Θα δεχθεί επίθεση αγάπης και φιλίας,  δεν θα μπορέσει ίσως να αντισταθεί. Η γιορτή ξεπερνάει το  σημερινό θρησκευτικό περιεχόμενό της, πηγαίνει πολύ μακριά στο απώτατο παρελθόν,  σε εποχές που δεν προσεγγίζουμε  που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Γι αυτό και ο πιο αδιάφορος,  δεν είναι τελειως ασυγκίνητος.

Κριτσά, Παναγία η Κερά(ΚΡΗΤΗ-ΛΑΣΙΘΙ), τοιχογραφία(τμήμα). αριστερά οι μάγοι, δεξιά ο Χριστός βρέφος, με τα βόδια από πάνω του. Οι άγγελοι ψηλά δεξιά και αριστερά

Δεν ξέρουμε  ακριβώς πως, αλλά τα παιδιά  έχουν κάποια αίσθηση, του πραγματικού και  του φανταστικού – όταν ταυτίζονται.  Όταν η Ναταλί (20 μηνών)ανοίγει τα χεράκια της  να υποδεχθεί τον μικρό Χριστούλη ,  δεν μπορεί να μην έρθει. Έστω χωρίς κάτι σημαντικό, αρκεί ένα φτηνό ζωγραφισμένο χαρτονάκι με ένα ψάρι, (το πιο εύκολο) ή μια χελώνα – που ζητάει επίμονα.  Ένα τίποτα(οικονομικά) είναι ένα δώρο. Μα είναι το θαύμα.

Τζότο,1301-2/η Γέννηση του Ιησού αλλάζει σημαντικά από κάθε άποψη.Οι σταθερές και αναλλοίωτες φόρμες της παράδοσης σπάνε, ο νατουραλισμός εισβάλει στο τελάρο του ζωγράφου, η ζωγραφική χειραφετείται. Η επανάσταση του ρηξικέλευθου ζωγράφου (αλλά και αρχιτέκτονα και γλύπτη) θα προωθήσει τη ζωγραφική, θα αλλάξει τα πάντα .

Ο μικρός Θεός, που θα γεννηθεί μεθαύριο,  το φέρνει μαζί με τα βόδια της φάτνης, που η μικρή  Ναταλί , τα γνωρίζει καλά κι ας μην τα είδε ποτέ, κάνουν Μου Μου …
Η τέχνη είναι μια απασχόληση για αργόσχολους και για πλουσίους, πιστεύουμε όλοι. Η ζωγραφική, μια χαλκομανία που πρέπει να ταιριάζει με τη στόφα του σαλονιού μας,  όμως  η  τέχνη ξεπερνάει την κοσμική ζωή και τις «αισθητικές»μας απόψεις και το καθιερωμένο γούστο.

Ιερώνυμος Μπος, 1474, η Αναγέννηση έχει καθιερωθεί η σκηνή αλλάζει. Οι μάγοι είναι κοσμικοί κι επίσημοι, η Παναγία καλοχτενισμένη-η σπηλιά γίνεται κάστρο, τα ζώα και οι βοσκοί περιορίζονται. Ο χριστιανισμός έχει γίνει κρατική
και θρησκευτική οργάνωση παντοδύναμη.

Και το κάδρο του σπιτιού μας  μπορεί να «ζήσει» αιώνες,  και η «Παναγία» που κληρονομήσαμε από τη γιαγιά την «Σπαρταλίδα» (3) να μπει στο μουσείο βυζαντινής τέχνης. Ο ΑΛΚΜΑΝ θα παρουσιάσει τους μεγάλους «μετρ» που απεικόνισαν το θεμα των ημερών τη ΓΕΝΝΗΣΗ.  Όσοι αγαπούν την  τέχνη των χρωμάτων θα ενθουσιασθούν, οι θρησκευόμενοι ίσως καταλάβουν, η Τέχνη είναι το πιο κοντινό έργο της υπέρβασης,  ξεκινάει από τον εξορκισμό των φαντασμάτων και καταλήγει στον ύμνο της ζωής.

Βελάσκεθ 1619, η Αναγεννηση ανήκει στο παρελθόν, οι μάγοι δεν είναι επίσημοι, η Παναγία μοιάζει με κοπέλα της Σεβίλης και το Θείον Βρέφος χαριτωμένο μωρό. Ο ρεαλισμός είναι έκδηλος, το τοπιο στο βάθος, μας πείθει ότι βρισκόμαστε σ ένα χωριουδάκι.

Μα η » Γεννηση’ ήταν  προσφιλές θέμα θρησκευτικής ζωγραφικής για 14 αιώνες, μέχρι την Αναγέννηση (στη Δύση),  που «ξαναβλέπει» το μεγάλο γεγονός,  με νέα οπτική, ανατρέποντας κάθε  δογματισμό φορμαλιστικό,  φέρνοντας  πραγματικές εικόνες στο προσκήνιο (στις εκκλησίες και όχι μόνο) συνδέοντας την ιδανική ομορφιά με την υπέρβαση και το θρησκευτικό θαύμα.  Η Παναγία, γλυκύτατη μάνα,  είναι πανέμορφη, ο μικρός Χριστός  –  ένα εξαίσιο πλάσμα, θεϊκό, τέλειο.

Νταλί 1950 Η Μαντόνα του Port Lligat. Επηρεασμένος από τον Piero della Francesca και με το μόνιμο μοντέλο του ο ζωγράφος αντιμετωπίζει το θέμα του. Η σύγχρονη ζωγραφική τεχνη αποφεύγει θρηκευτικά θέματα, ο ισπανός σουρεαλιστής ανήκει στις εξαιρέσεις.

Η ζωγραφική που αποκτά και επιστημονικη γνώση, από τη φυσική τα μαθηματικά ως  την ανατομία,  ερμηνεύει τα θρηκευτικά και δογματικά θεολογικά ζητήματα,  προσθέτει  αισθητικές  εκτιμήσεις – ο ομορφιά  συνδέεται με την καλοσύνη, το «καλόν και το αγαθόν» επιστρέφουν στην ζωή, η ομορφιά είναι το αποκορύφωμα της Θεϊκης «χάριτος».

Φώτης Κόντογλου η Γέννηση-1946, τοιχογραφία Ζωοδόχος Πηγή, Παιανία. Μοναδικός έλληνας ζωγράφος που ασχολήθηκε αποκλειστικά -μετα από κάποια χρόνια-με την θρησκευτική τέχνη. Ανανέωσε την βυζαντική ζωγραφική, κοντά στις πιο συντηρητικές τάσεις της Κρητικής Σχολής , μπόρεσε αν όχι να ανοίξει καινούργιους δρόμους, να δειξει μια κατεύθυνση.

Εν τούτοις η Γέννηση δεν είναι το κυρίαρχο θέμα της θρησκευτικής τέχνης στην χριστιανική ιστορία.  Ακολουθώντας την καθημερινή ζωή και τις σημαντικές παραδόσεις, η Παναγία με το θείον Βρέφος απομονώθηκαν από την Γέννηση, έγιναν μοναδικό και εξαιρετικό θέμα για πολλές χρήσεις. Η λειτουργικές ανάγκες, αλλά και η κεντρική λατρεία της «Μητέρας του Θεού»,  έδωσαν έμπνευση και φτερά στους καλλιτέχνες , αλλά και επαγγελματικό χώρο με (οικονομική) απόδωση.   Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία, παρά τις διαφορετικές τάσεις και  συνήθειες συμφωνούσαν στην εικονογράφηση,  όμως οι περισσότερες φορητές εικόνες  της Ορθοδοξίας, παρουσιάζουν την Βρεφοκτρατούσα Παναγία(1).

Ο Λεονάρντο Ντα Βιντσι (1501)θα δώσει μια μεγάλης ομορφιάς εικόνα , το «θείον» το πλησιάζει η μεγάλη ζωγραφική τέχνη

Η Κρητική Σχολή  θα ανανεώσει την βυζαντινή ζωγραφική, οι ανακαλύψεις και οι εφαρμογές της Αναγέννησης, δημιούργησαν δυο ξεχωριστές τάσεις, που πολλές φορές τις υπηρετούσαν οι ίδιοι καλλιτέχνες. Η «μανιέρα γκρέκα» ήταν η βυζαντινή φόρμα, που συγκινούσε ίσως τους πιο πολλούς και πιο λαϊκούς πιστούς, η αναγεννησιακή, τους πιο μορφωμένους και τα «ανώτερα»(πιο εύπορα) κοινωνικά στρώματα.

Παναγία βρεφοκρατούσα, Κρητική Σχολή 15ος αιώνας/συντηρητική ζωγραφική πάνω στα πρότυπα (ανθίβολα)(2)

Ο Ιησούς Χριστός, κυριαρχεί ως μορφή – χρώμα πάνω στο σοβά-, στους κεντρικούς θόλους όλων των ορθόδοξων εκκλησιών  , ως  «Παντοκράτωρ», ενώ η Παναγία στην κόγχη του ιερού, ως «Πλατυτέρα».   Η εικόνα που προτιμούν οι περισσόρεροι πιστοί, είναι η Βρεφοκτρατούσα Παναγία, με την τεχνοτροπία που άρεσε σε κάθε έναν και άλλαζε με την  εποχή.  Καθαρά δυτικές τάσεις εμφανίσθηκαν στον 19/ο αιώνα   και έδωσαν αξιόλογα δείγματα ορθόδοξης θρησκευτικής ζωγραφικής, όμως στα τέλη του 20/ου, μια πολύ ισχυρή δογματική θεολογική και (κυρίως) εκκλησιατική  άποψη – περιόρισε (κατάργησε σχεδόν) κάθε ελευθερία στην θρησκευτική ζωγραφική, επιβάλλοντας τις παλιές φόρμες, της βυζαντινής τεχνης.

Κρητική Σχολή 16/ος αιώνας, η ζωγραφική έχει βυζαντινή -αλλά τελείως ανανεωμένη- τεχνοτροπία. Η Αναγέννηση, σφραγίζει και την θρησκευτική ορθόδοξη τέχνη.

Η Αναγέννηση  δεν περιόρισε απλώς, κατάργησε την Βυζαντινη ζωγραφική στη Δύση, με την εισαγωγή της προοπτικής αλλά και την πλήρη ανατροπή της θεολογικής  εμπνεύσεως (και Πατερικής) εικονογραφίας. Ενώ με το μπαρόκ(που ακολούθησε),  που δεν έιναι τελείως άσχετο με την ανατροπή της Καθολικής εκκλησίας στην κεντρική Ευρώπη, επιστρέφουμε σε απλούστερες και εσωτερικότερες απεικονίσεις.

Βαν Αϊκ 1434/35, η Παναγία και το Θείον Βρέφος, με τον καρδινάλιο Rolin / η υπερβολή και η οίηση των τιτλούχων της Καθολικής εκκλησίας, θα οδηγήσει στην έκρηξη των Διαμαρτυρομένων.

Ο 17ος αιώνας,  η κοσμική αξουσία της Καθολικής  Εκκλησίας έχει δεχθεί σοβαρά πλήγματα, η αστική τάξη , δηλαδή οι έμποροι και οι βιοτέχνες ανέρχονται στην κοινωνικη πυραμίδα, διαλέγουν και πληρώνουν αυτοί για τα έργα της ζωγραφικής, επιβάλλουν το γούστο τους  αλλά και την θεματογραφία, που γίνεται πια κυρίως κοσμική

Ρέμπραντ 1635/ η Αγία Οικογένεια είναι όπως σ ενα χωριό της Ολανδίας της εποχής, η τρυφερότητα της μάνας είναι φανερή και η προσοχή του πατέρα. Ο πίνακας παραγγέλθηκε από τον Μ Solmans μαζί με τις προσωπογραφίες του

Η θρησκευτική ζωγραφική (οποιαδήποτε αναφορά) δεν μπορεί να αποφύγει τον διασημότερο των εικαστικών καλλιτεχνών, τον Μιχαήλ  Άγγελο, που ζωγράφισε την αγία οικογένεια με ανεπανάληπτο – πέραν( σχεδόν) των ανθρώπινων μέτρων τρόπο.  Στο πρώτο πλάνο του πίνακα η Παναγία που απλώνει  τα χέρια της να πάρει τον  μικρό Χριστό- η οικογένεια είναι απομονωμένη από την υπόλοιπη σύνθεση, αυτόνομη.  Ο μικρός Ιωάννης Βαπτιστής αναγνωρίζεται  και  οι γυμνές νεανικές μορφές κρύβουν διάφορους συμβολισμούς. Η λαμπρότητα  των χρωμάτων , το πλάσιμο των όγκων και η τελειότητα της σύνθεσης , δείχνουν το μεγάλο ταλέντο του ζωγράφου – που μας αφήνει άφωνους.

Μιχαήλ Άγγελος 1503 ή 1506/ το περίτεχνο πλαίσιο, σχεδιάστηκε από τον ίδιο/ παραγγελία για γάμο των Α.Doni kai M.Strozzi/ η απερίγραπτη ομορφιά της μεγάλης τέχνης.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΜΕΓΕΘΥΝΕΤΕ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ – ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
(1)=Οι φορητές εικόνες  της Παναγίας, από τον 14 έως τον 16 αιώνα φιλοτεχνουνται σε πολύ μεγάλους αριθμούς, στην Candia  (Ηράκλειο) όπου υπάρχουν παραπάνω από 50 εργαστήρια.  Μια μόνο παραγγελία που έγινε γνωστή, αφορούσε 5οο (!) εικόνες και των δυο τεχνοτροπιών.
(2)=Κάτι σαν χαρτί αντιγράφων (καρμπόν), γινόταν με στιγμές (τρύπες καρφίτσας)
(3)= Από  Σπάρτα (η Σπάρτη) της Μικράς Ασίας, πόλη με μεγάλο ελληνικό πληθυσμό – παραγωγή χαλιών και ροδόνερου-μεταξύ Ικονίου και Ατάλλειας.

Η σύγχρονη ζωγραφική απομακρύνθηκε από τα θρησκετικά θέματα, μετά τους ιμπρασιονιστές τουλάχιστον-όμως στις διακεκριμένες εξαιρέσεις ο Π.Γκωγκέν. Ο Πίνακας που παραπέμπει σε μια (τελείως ανορθόδοξη) Γέννεση, εξετέθει στην τελευταία μεγάλη έκθεση στην ΤADE MODERN Λονδίνου και προβλημάτισε τους Χριστιανούς -μα  είχε πολλή γλυκύτητα και βαθύ θρησκευτικό αίσθημα.

ΠΡΟΣΘΗΚΗ:
Δεν είναι δυνατόν να παραλείψουμε την δημιουργία του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου ( Ελ Γκρέκο). Ο γνωστός πίνακας με τους Μάγους, βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη, αλλά είναι σχεδόν κατεστραμένος, ένας άλλος  εντυπωσιακός παρουσιάζει την  Γέννηση όπως την φαντάζεται ο ιδιοφυής καλλιτέχνης, που αποφεύγει την καθιερωμένη τάξη, την συνταγή των δογμάτων, για να αναδείξει την Αγία Οκογένεια, στον εσωτερικό χώρο καταυγάζει φως εσωτερικό.

Ο κρητικός ζωγράφος, δίνει πολύ προσωπική εκδοχή, σε εποχή ζωγραφικής υποχώρησης (μανιερισμός) πρωτοτυπεί και τονίζει με εσωτερικό φως τις συνθέσεις του. Η Γέννηση δεν ειναι στα θέματα που προτιμά, η ορθόδοξη καταγωγή του, τον οδηγεί στο θεϊκό δράμα και τη Ανάσταση…(φωτογραφία διαδικτύου)

Ο Δομίνικος Ζωγράφησε πολλές φορές θέματα σχετικά με την Γέννηση, απέφευγε τημ επανάληψη της ίδιας σύνθεσης. Στα τελευταία χρόνια της ζωήςς του έδωσε πίνακες πολύ σημαντικούς πίνακες.

Η Γέννηση του 1612-14, Ισπανία ,όλα τα χαρακτηριστικά της εντυπωσιακής τέχνης του, που άργησε πολύ να αναγνωριθεί (πέρασαν περισσότερα από 200 χρόνια μετα τον θάνατό του), έπρεπε να έρθει ο ρωμαντισμός  του 19ου αιώνα και οι μεγάλες αλλαγές.

Δημοσιεύτηκε την 22 Δεκεμβρίου 2015Συντάκτης ΑΛΚΜΑΝΚατηγορίες Τέχνη