Τετάρτη 8 Οκτωβρίου 2014

Θεολογικό Συνέδριο στην Αμαλιάδα Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ



Πραγματοποιήθηκε το ετήσιο θεολογικό Συνέδριο της Ι. Μητροπόλεως Ηλείας και Ωλένης, στην Αμαλιάδα, με θέμα “Η σπουδαιότητα της διδασκαλίας του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά στην εποχή μας”. Εισηγητής του Συνεδρίου ήταν και στις δύο Συνεδριάσεις (19-2 και 20-2-2000) ο Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Ιερόθεος.
Η πρώτη Συνεδρίαση έγινε στο Ίδρυμα “Απόστολος Παύλος”, στον χώρο της Ι. Μονής Φραγκαβίλλας, όπου λειτουργεί ένα από τα πολλά οικοτροφεία της Ι. Μητροπόλεως Ηλείας. Μετά τον εσπερινό, στο παλαιό βυζαντινό εκκλησάκι της Μονής, ακολούθησε κέρασμα, η εισήγηση του Σεβασμιωτάτου και η συζήτηση που κράτησαν περίπου τρεις ώρες. Ακολούθησε δείπνο και η ημέρα έκλεισε με το απόδειπνο στο βυζαντινό ναΰδριο.
Την επομένη ημέρα τελέσθηκε Αρχιερατική θ. Λειτουργία στον Ι. Ναό Ευαγγελισμού Θεοτόκου Αμαλιάδος, κατά την διάρκεια του οποίου κήρυξε τον θ. λόγο ο Σεβ. Μητροπολίτης Ηλείας κ. Γερμανός. Η δεύτερη συνεδρίαση έγινε στην Αίθουσα “Θεία Οικοδομή” Αμαλιάδος. Ακολούθησε συζήτηση η οποία συνεχίστηκε ακόμη και κατά την διάρκεια του γεύματος το οποίο προσέφερε πάλι η Ι. Μητρόπολη στην τραπεζαρία του Οικοτροφείου “Απόστολος Παύλος”.
Στις συνεδριάσεις προήδρευσε ο κ. Δακουράς, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αυτό ήταν το συνοπτικό διάγραμμα του Συνεδρίου, του οποίου η ατμόσφαιρα ήταν οικογενειακή, ανοικτή και εν πολλοίς μυσταγωγική. Στο να επικρατήση η θαυμάσια αυτή ατμόσφαιρα συνέβαλαν όλοι οι παράγοντες του Συνεδρίου, ήτοι ο Σεβ. Μητροπολίτης Ηλείας, ο Σεβασμιώτατος ομιλητής, οι Σύνεδροι θεολόγοι καί, βεβαίως, η διδασκαλία και μπορούμε να προσθέσουμε και η παρουσία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.
Να σημειώσουμε ακόμη ότι ο Σεβασμιώτατος προσκλήθηκε από τον Σεβ. Μητροπολίτη Ηλείας, με τον οποίο συνδέεται με στενή φιλία. Ο Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Ιερόθεος έχει λάβει το όνομα του αειμνήστου Μητροπολίτου Ακαρνανίας Ιεροθέου Παρασκευοπούλου, θείου του Σεβ. Μητροπολίτου Ηλείας Γερμανού, ενώ ο Σεβ. Μητροπολίτης Ηλείας κ. Γερμανός είχε γέροντα τον από Ναυπάκτου και Ευρυτανίας Μητροπολίτη Ηλείας Γερμανό Γκούμα.
* * *
Ο Σεβασμιώτατος στην πρώτη του εισήγηση αναφέρθηκε εισαγωγικά στην αξία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ενός αγίου εφάμιλλου των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων, του οποίου η διδασκαλία είναι πολύ σημαντική, γιατί αποτελεί ανακεφαλαίωση και περίληψη της πατερικής διδασκαλίας και παρουσιάζει όλη την ησυχαστική μέθοδο της ορθοδόξου ευσεβείας. Λόγω της μεγάλης του αξίας, η παράδοσή μας τον δέχεται ως τέταρτο θεολόγο και τέταρτο Ιεράρχη, δίπλα στους μεγάλους θεολόγους και Ιεράρχες της Εκκλησίας μας. Αναφέρθηκε ακόμη στα ιστορικά πλαίσια της εποχής του και στα βιογραφικά στοιχεία του. Μίλησε για την επίδραση του περιβάλλοντος στο οποίο γεννήθηκε και ανδρώθηκε ο Άγιος, υπογράμμισε τους εθνικούς κινδύνους και τα θρησκευτικά ρεύματα της εποχής του τα οποία αντιμετώπιζε τότε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και αντιμετωπίζει εν πολλοίς και σήμερα το γένος μας, και ως εκ τούτου μπορούμε να χαρακτηρίσουμε παράλληλες την εποχή μας και την εποχή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.
Γενόμενος ο Άγιος μύστης της αποκαλυπτικής θεολογίας, γαλούχησε και συνεχίζει να γαλουχή τον λαό του Θεού με την εμπνευσμένη διδασκαλία του, της οποίας κύρια σημεία είναι ότι: ο Θεός είναι Πρόσωπο –τό Οποίο αποκαλύπτεται, δεν ανακαλύπτεται– και όχι κάποια αφηρημένη οντότητα· υπάρχει διάκριση ουσίας και ενεργείας στον Θεό· η ενέργειά Του είναι άκτιστη· η ουσιοποιός και ζωοποιός ενέργειά Του συνέχει και ζωοποιεί την κτίση και ονομάζεται από τους Πατέρες “λόγοι των όντων”· η γνώση του Θεού επιτυγχάνεται μέσω της θεωρίας και της θεώσεως· υπάρχουν δύο παιδείες και δύο σοφίες (η ανθρώπινη και η κατά Θεόν), στις οποίες σοφίες αντιστοιχούν δύο παράλληλες ανθρώπινες γνωστικές λειτουργίες (οι οποίες έχουν ως ξεχωριστά γνωστικά όργανα τον νού και την λογική) και δύο ξεχωριστές μεθοδολογίες· η ορθόδοξη γνωσιολογία δέχεται τους αποδεικτικούς και όχι τους διαλεκτικούς συλλογισμούς· η ορθόδοξη πνευματικότητα είναι ησυχαστική και συγκεκριμενοποιείται στην κάθαρση της καρδιάς, το φωτισμό του νού και την θέωση· η νοερά καρδιακή προσευχή, ένδειξη ότι ο νούς εισέρχεται στην καρδιά, όπου λαμβάνει γνώση και αποκτά εμπειρία του Θεού, είναι η βάση της πνευματικής ζωής· υπάρχουν δύο κινήσεις του νού για την ανάβασή του στον Θεό από τις οποίες η ασφαλεστέρα και απλανής είναι η κυκλοειδής κίνηση· η ψυχή του ανθρώπου κτίζεται από τον Θεό την στιγμή της συλλήψεώς του και είναι κατά χάριν αθάνατη· το σώμα του ανθρώπου είναι ναός του αγίου Πνεύματος και όχι φυλακή της ψυχής και ο άνθρωπος αγωνίζεται να ελευθερωθή από το σαρκικό φρόνημα και να φθάση στην θέωση ψυχοσωματικά κλπ.
Η όλη διδασκαλία του αγίου Επισκόπου Θεσσαλονίκης έχει καθαρά ποιμαντικό χαρακτήρα και σωτηριολογικά κίνητρα, δεν πρόκειται για κάποια σχολαστική - ακαδημαϊκή θεολογία. Γι’ αυτό και το ύψος της δεν τρομάζει, η σοφία της δεν προκαλεί, η διεισδυτικότητά της δεν πληγώνει, αλλά θεραπεύει τον λαό του Θεού. Αυτό φάνηκε καθαρά στο Συνέδριο. Ομολογήθηκε, δηλαδή, από τους Συνέδρους ότι τα υψηλά νοήματα μπορούσαν να ψηλαφηθούν, επειδή ακριβώς παρουσιάστηκαν ζυμωμένα με παραδείγματα, τα οποία η ποιμαντική πείρα ανασύρει από την καθημερινή μας ζωή.
Ο Σεβασμιώτατος έκλεισε την πρώτη εισήγησή του διαπιστώνοντας ότι χρειαζόμαστε στις ημέρες μας την ποδηγέτηση του μεγάλου αυτού Αγίου, ενώ εξέφρασε και την ευγνωμοσύνη του στους διοργανωτές του Συνεδρίου και ιδιαιτέρως επήνεσε την ευαισθησία, την απλότητα και την αρχοντιά του Σεβ. Μητροπολίτου Ηλείας κ. Γερμανού.
Η συζήτηση που ακολούθησε κινήθηκε σε υψηλό επίπεδο, ανοίγοντας πολλά και δύσκολα θέματα, τα οποία μόνο η διδασκαλία ενός Πατέρα της Εκκλησίας, όπως είναι ο Άγιος Γρηγόριος, μπορεί να αγγίξη, χωρίς να γίνεται συνάμα απόκοσμη ή δυσθεώρητη. Άλλωστε, οι ίδιες οι ερωτήσεις –οι οποίες διατυπώνονταν από δόκιμους καθηγητές Μέσης και Ανωτάτης Εκπαίδευσης μέσα σε ένα πνεύμα μαθητείας– δεν άφηναν την όλη διδασκαλία να κατέβη χαμηλότερα. Σημειώνουμε μερικές από τις ερωτήσεις που διατυπώθηκαν: • Μήπως η καρδιακή προσευχή την οποία δίδαξε ο άγιος Γρηγόριος υπήρχε και στην περίπτωση του Μωϋσή; • Τί θέση κατέχει μέσα στην πορεία προς Θεογνωσία η αυτογνωσία και η ετερογνωσία; • Σε ποιό στάδιο πνευματικής ζωής φθάνουν οι άγιοι; • Ποιά η έννοια της πνευματικότητας στην Ορθόδοξη διδασκαλία; • Υπάρχουν εκτός της Ορθοδοξίας άγιοι μετά το σχίσμα; • Τί είναι η καρδιακή προσευχή; • Τί είναι τελικά το πιο απαραίτητο ή το πρωτεύον: μυστήρια ή άσκηση; • Πώς είναι παράλληλη η εποχή μας με την εποχή του αγίου Γρηγορίου, όταν π.χ. το περιβάλλον του αγίου ήταν άγιο, ενώ το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσονται τα παιδιά μας είναι αυτό το οποίο γνωρίζουμε και ζούμε; • Οι Χριστιανοί έχουν σήμερα μια πολύ μεγάλη στροφή στα Μοναστήρια και τον μοναχισμό. Πόσο μπορούν τα μοναστήρια να ασχοληθούν με το ιεραποστολικό και φιλανθρωπικό έργο σε βάρος του ησυχασμού και πολλές φορές των Ενοριών; Μήπως έχει χαθεί η ισορροπία; Αν ζούσε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς πώς θα μας μάλωνε για να βρούμε την ισορροπία μας; • Πώς και πόσο επηρεάστηκε ο άγιος Γρηγόριος από την φιλοσοφία την οποία γνώριζε τόσο καλά; • Τελικά πόσες Οικουμενικές Συνόδους αναγνωρίζει η Ορθόδοξη Εκκλησία; • Σύμφωνα με την ρήση κάποιου αγιορείτου Ηγουμένου, η Ορθοδοξία θα γίνη καταφύγιο για πολλές ψυχές σ’ όλον τον κόσμο. Γιατί όμως παρατηρείται αυτή η έντονη τάση για τον δυτικό τρόπο ζωής;
Αυτές και άλλες ερωτήσεις ετέθηκαν, καθώς και αρκετές τοποθετήσεις, την πρώτη ημέρα του Συνεδρίου.
* * *
Στην δεύτερη συνεδρία, η εισήγηση ήταν ακόμη πιο ενδιαφέρουσα, γιατί, αφήνοντας τα εισαγωγικά και ιστορικά στοιχεία, ασχολήθηκε με το ενδιαφέρον θέμα: “Μυστικισμός, ορθολογισμός κατά τους χρόνους του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά”.
Με την δεύτερη αυτή εισήγησή του ο Σεβασμιώτατος ανέλυσε τους όρους ορθολογισμός και μυστικισμός. Αναφέρθηκε στις ρίζες της σχολαστικής δυτικής θεολογίας και τον τρόπο επηρεασμού της από τον φεουδαλισμό. Τέκνο πνευματικό της δυτικής αυτής σχολαστικής παράδοσης ήταν και ο Καλαβρός μοναχός Βαρλαάμ.
Μίλησε και για το φιλοσοφικό σύστημα του Πλάτωνος και των Νεοπλατωνικών, συγκρίνοντάς τα και αναφέροντας τα ιστορικά, πολιτιστικά και θρησκευτικά πλαίσια δημιουργίας τους.
Εν αντιθέσει προς τις δύο αυτές μεγάλες φιλοσοφικές –καί κατ’ επέκταση πολιτιστικές– τάσεις (τόν μυστικισμό και τον ορθολογισμό), ο Σεβασμιώτατος παρουσίασε την ορθόδοξη νηπτική παράδοση, όπως εκφράστηκε από τον άγιο Γρηγόριο, ο οποίος ήλθε σε διάλογο με τους φορείς των παραδόσεων αυτών και τελικά συγκρούστηκε μαζί τους, ώστε να μείνη ανέπαφη η ορθόδοξη διδασκαλία από τις βρότοιες παραχαράξεις.
Ο Σεβασμιώτατος, περιγράφοντας εν ολίγοις την σύγκρουση αυτή, παρουσίασε την αλήθεια ότι ορθόδοξη θεολογία είναι ποιμαντική όχι σχολαστική, είναι μυστική όχι όμως μυστικιστική, είναι νηπτική όχι ορθολογιστική, και κατέληξε στην διαπίστωση ότι, αν δεν είχε γίνει η σύγκρουση του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά με τα προαναφερθέντα συστήματα, τότε πολύ πιθανόν να είχαμε χάσει τα ορθόδοξα κριτήρια, να είχαμε γίνει κατά κάποιον τρόπο Ουνίτες.
Η σημασία της ορθόδοξης διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου έχει όμως διαχρονικές προεκτάσεις, ακριβώς επειδή είναι ορθόδοξη, έχει δηλαδή μια καθολική σύλληψη των πραγμάτων. Έτσι, κατέχοντας την διδασκαλία αυτή μπρούμε να διακρίνουμε ορθά μεταξύ θεολογίας και επιστήμης, να ξεφύγουμε τον πειρασμό των ανατολικών θρησκευμάτων που κινούνται μέσα σε μυστικιστικά πλαίσια, να κατανοήσουμε την νηπτική θεολογία ως θεραπεία του ανθρώπου, και τέλος να δώσουμε βαρύτητα στο “πώς” της πνευματικής ζωής και όχι μόνον στο “τί”.
Οι ερωτήσεις και η συζήτηση κινήθηκαν στο ίδιο και υψηλότερο επίπεδο και κράτησαν το ενδιαφέρον αμείωτο και την προσοχή των συνέδρων τεταμένη καθ’ όλη την διάρκεια της συνεδρίασης.
Μερικές από τις ερωτήσεις που τέθηκαν στην δεύτερη αυτή συνεδρίαση ήταν οι εξής:
• Πώς μπορεί να γίνη αντιληπτή η φράση: “νά μείνουν οι σκέψεις στην λογική”; • Μήπως η διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου, τελικά προφύλαξε τον άνθρωπο από το να θεοποιήση τον εαυτό του μέσω της λογικής; • Πώς δημιουργήθηκε μέσα στην Εκκλησία το ρεύμα της νηπτικής θεολογίας και ποιά η σχέση της με την βιβλική παράδοση; • Μήπως υπάρχει σήμερα ένα είδος “νηπτικολαγνείας” με “υπερπαραγωγή” Γεροντάδων; • Ποιά η σχέση της νηπτικής θεολογίας με τον τρόπο ζωής των αρχαίων χριστιανικών κοινοτήτων; • Τελικά ποιός νίκησε: ο άγιος Γρηγόριος ή ο Βαρλαάμ, δεδομένου ότι υπάρχει σήμερα έντονος ορθολογισμός και ευδαιμονία; • Μπορεί να γίνη σύγκριση μεταξύ της θεολογίας, της προσωπικότητος και του ρόλου του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και του Μεγάλου Αθανασίου; • Τί νέο τελικά προσφέρει ο άγιος Γρηγόριος στην θεολογία της Εκκλησία μας; • Τί θα έλεγε ο άγιος Γρηγόριος για την προσπάθεια ένωσης και συγχώνευσής μας στον παπισμό; • Υπάρχει ομοιότητα της διδασκαλίας του Θωμά του Ακινάτη και του Πλάτωνος, και πώς εννοείται; • Ποιά η διαφορά του ηθικισμού και του ευσεβισμού; • Ποία η προέκταση της διάκρισης κτιστού και ακτίστου στην καθημερινή μας ζωή, στις διαπροσωπικές μας σχέσεις; • Πώς μπορούμε να αποφύγουμε την παθογένεια στην πνευματική μας ζωή, κατά την προσπάθειά μας να πολεμήσουμε τους λογισμούς; • Υπάρχει μια διάκριση θεολογίας και επιστήμης· τελικά μόνο η μία διακονεί την Εκκλησία;
Οι ενδεικτικές αυτές ερωτήσεις δείχνουν το επίπεδο της συζήτησης, καθώς και το φρόνημα και τις αναζητήσεις των Συνέδρων. Αργότερα, κατά την διάρκεια του γεύματος, το οποίο δόθηκε μέσα σε πολύ ζεστό και οικογενειακό περιβάλλον και έκλεισε με θαυμάσιο τρόπο την θεολογική συνάντηση, συνεχίστηκαν οι ερωτήσεις. Στο γεύμα ομίλησε ο Σεβ. Μητροπολίτης Ηλείας, ο οποίος ευχαρίστησε τον Σεβασμιώτατο ομιλητή και τους συντελεστές της καθιερωμένης αυτής θεολογικής συνάντησης καί, αφουγκραζόμενος την επιθυμία των συνέδρων, πρότεινε ως ομιλητή για την επομένη χρονιά και πάλι τον Σεβ. Μητροπολίτη μας, πράγμα το οποίο έγινε δεκτό δια βοής και χειροκροτημάτων.
Ο Σεβασμιώτατος ευχαρίστησε με την σειρά του τον Ποιμενάρχη της Ηλείας για την φιλοξενία, την απλότητα και την εγκαρδιότητα με την οποία τον υποδέχθηκε, πράγμα το οποίο αντανακλά και στο Ποίμνιό του, και συγκεκριμένα στους θεολόγους με τους οποίους είχε αυτήν την καρποφόρα επικοινωνία. Ευχαρίστησε δε τους φορείς όλων των χαρισμάτων και διακονιών της Τοπικής Εκκλησίας, τα οποία εκφράστηκαν στο Συνέδριο ποικιλοτρόπως και πάντα ανιδιοτελώς, με αποτέλεσμα να υπάρξη αυτή η ανοικτή και εποικοδομητική συνάντηση.
Αρχιμ. Κ.Ε.Γ.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου