Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ

«Άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος Βίος και έργο ,συγγράμματα απάνθισμα κειμένων του»

1.ΒΙΟΣ

Καταγωγή και παιδεία

Η γέννηση του αγίου Γρηγορίου τοποθετείται από τους ειδικούς πατρολόγους μεταξύ των ετών 328-330∙ και τούτο διότι δεν υπάρχουν ασφαλείς πληροφορίες παρά μόνον ενδείξεις. Άλλα στοιχεία όμως ,τα οποία έχουν σχέση με την καταγωγή και την παιδεία που απέκτησε, είναι στη διάθεσή μας, όπως προκύπτουν από πληροφορίες του ιδίου στο έργο του «Περί τον εαυτού βίον» ,σε Λόγους και Επιστολές του ή σε μαρτυρίες άλλων (π.χ. του Μεγάλου Βασιλείου). Με βάση τις πηγές αυτές εκτίθεται ο βίος και η παιδεία του αγίου Γρηγορίου του θεολόγου, του οικουμενικού της Εκκλησίας διδασκάλου:
Το άσημο χωριό Αριανζός , κοντά στη Ναζιανζό της Καππαδοκίας, υπήρξε η γενέτειρα του Γρηγορίου. Γονείς του ο επίσης Γρηγόριος και η Νόννα, οι οποίοι κατείχαν «οίκον και κτήσιν σύμμετρον» (P.G. 35,1008),ήταν δηλαδή γαιοκτήμονες και αρκετά ευκατάστατοι. Ενώ όμως η μητέρα του Νόννα ήταν ευσεβής και πιστή και «από βρέφους» γαλούχησε τον γιό της με τα νάματα της χριστιανικής διδασκαλίας, ο πατέρας ανήκε στην αίρεση των Υψισταρίων. Η αίρεση αυτή ήταν ένα μίγμα ιουδαϊκών και εθνικών στοιχείων και η λατρεία του Ύψιστου Θεού συνδυαζόταν με τη λατρεία της φωτιάς, όπως αναφέρει ο άγιός μας στο Λόγο του 18,5 (P.G.35, 989 εξ.). Χάρη όμως στις θερμές προσευχές της Νόννας, ο άντρας της Γρηγόριος ελκύσθηκε στη χριστιανική πίστη , γεγονός που αξιολογήθηκε ως πολύ σημαντικό αν κρίνουμε από το ότι τη βάπτισή του τέλεσαν οι επίσκοποι της περιοχής μεταβαίνοντες στη Νίκαια της Βιθυνίας, προκειμένου να λάβουν μέρος στις εργασίες της Α’ Οικουμενικής Συνόδου (το έτος 325). Αργότερα μάλιστα ο πατέρας Γρηγόριος έγινε επίσκοπος Ναζιανζού ,την οποία και εποίμανε επί πέντε σχεδόν δεκαετίες (328-374).
Αριανζός και Ναζιανζός επρόκειτο να γίνουν περιφανείς «ως μέχρι τερμάτων της οικουμένης δι’ εκείνον γνωρίζεσθαι», όπως αναφέρει ο Γρηγόριος ο πρεσβύτερος (P.G. 35, 245 εξ.), συμπληρώνοντας μάλιστα ότι δεν είναι περισσότερο ένδοξη η Πέλλα για τον Αλέξανδρο, όσο αυτές για τον μέγα Γρηγόριο. Οι «ευπατρίδαι και δίκαιοι γονείς του, αρκετά μεγάλοι σε ηλικία, δεν είχαν αποκτήσει τέκνα. Μετά από θερμές προσευχές και δάκρυα της Νόννας αξιώθηκαν να αποκτήσουν κατά σειρά τη Γοργονία, τον Γρηγόριο και τον Καισάριο…
…Στη σχολή της Καισάρειας της Καππαδοκίας συνδέθηκε με άρρηκτη φιλία με τον Βασίλειο ,που ήταν συνομήλικος και συμφοιτητής του. Η φιλία αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο και στους δύο, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Μετά την αποφοίτησή του συνέχισε τις σπουδές στην Καισάρεια της Παλαιστίνης με διδάσκαλο τον Θεσπέσιο , και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, έχοντας μαζί του και τον μικρότερο αδελφό του Καισάριο, που σπούδαζε την ιατρική. Ενόσω βρισκόταν στην ξακουστή Αλεξάνδρεια γνώρισε και τον αρχιεπίσκοπό της Μέγα Αθανάσιο και τον «καθηγητή της ερήμου» άγιο Αντώνιο, πιθανόν δε να παρακολούθησε ομιλίες και διαλέξεις Διδύμου του Τυφλού …

3.ΕΡΑΝΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ
…
Αλληλεγγύη

Καθένας που διαπλέει τη θάλασσα κινδυνεύει από ναυάγιο, τόσο περισσότερο όσο τολμηρότερα ταξιδεύει. Κι ο καθένας που περιβάλλεται το σώμα, βρίσκεται αντιμέτωπος με τους πειρασμούς του σώματος και μάλιστα τόσο περισσότερο όσο ακολουθεί τον ορθό δρόμο και δεν βλέπει εκείνους που έπεσαν πριν από αυτόν. Ενόσω ταξιδεύεις με ούριο άνεμο, δώσε χέρι βοηθείας στον ναυαγισμένο∙ όταν ευημερείς και είσαι πλούσιος, βοήθησε τον εμπερίστατο…
Δώσε και κάτι λίγο στον έχοντα ανάγκη. Δεν είναι μικρό κάτι που δίνεται σ’ αυτόν που στερείται τα πάντα. Αλλά και για τον Θεό επίσης, αν δίνεται ανάλογα με τις δυνατότητές σου. Δώσε αντί για κάτι μεγάλο, την προθυμία σου. Αν τίποτα δεν έχεις να δώσεις, δάκρυσε. Για τον έχοντα ανάγκη είναι μέγιστο φάρμακο το έλεος που προσφέρεται μες από την ψυχή∙ και το να συμπάσχει κανείς με γνησιότητα ,ανακουφίζει πάρα πολύ τη συμφορά (Λόγος ΙΔ΄, Περί φιλοπτωχίας,§ ΚΗ΄,Migne Ε.Π. 35,896).
…
Άντρας- Γυναίκα

Το ερώτημά σου νομίζω ότι τιμά τη σωφροσύνη και αξίζει να λάβει επιεική απάντηση. Τιμά τη σωφροσύνη για την οποία διαπιστώνω ότι πολλοί τρέφουν εχθρικές διαθέσεις, ο δε (πολιτικός νόμος) είναι άνισος και άδικος. Για ποιο λόγο δηλαδή τιμωρούν τη γυναίκα ,ενώ συγχωρούν τον άντρα; Ενώ όταν η γυναίκα προσβάλλει το κρεβάτι του άντρα της διαπράττει μοιχεία και από το νόμο τιμωρείται γι’ αυτό βαριά, γιατί δεν τιμωρείται και ο άντρας όταν πηγαίνει με άλλες γυναίκες; Αυτήν την νομοθεσία δεν την αποδέχομαι και καταδικάζω αυτή την κατάσταση . «Άντρες ήσαν οι νομοθετούντες και κατά των γυναικών η νομοθεσία», επειδή και τα παιδιά τα έβαλαν κάτω από την εξουσία του πατέρα και δεν μερίμνησαν καθόλου για το ασθενέστερο φύλλο…
…Πώς λοιπόν απαιτείς να είναι σώφρων η γυναίκα, αλλά εσύ δεν ανταποδίδεις αυτό που απαιτείς; Πώς ζητάς εκείνο που δεν προσφέρεις; Πώς θεσπίζεις αλλιώτικους νόμους για σώμα ομοούσιο και ισάξιό σου; Αν όμως καλοσκεφτείς και τα χειρότερα, τότε άκουσε: Αμάρτησε η (πρώτη) γυναίκα; Το ίδιο έκανε και ο Αδάμ, αφού και τους δυό τους εξαπάτησε το φίδι (Γεν. 3,6 εξ.). Δεν παρουσιάστηκε το ένα φύλλο πιο αδύνατο και το άλλο πιο ισχυρό! Θέλεις τώρα να καλοσκεφτούμε και τα καλύτερα; Ο Χριστός με το Πάθος του έσωσε και τους δύο. Έγινε άνθρωπος για τον άντρα; Έγινε ακόμα και για τη γυναίκα. Πέθανε για τον άντρα; Με τη θυσία του σώθηκε και η γυναίκα. Λέμε ότι προέρχεται από το σπέρμα του Δαβίδ (Ρωμ.1,3). Νομίζεις ότι μ’ αυτό τιμάται ο άντρας; Αλλά γεννάται και από την Παρθένο, πράγμα που είναι υπέρ των γυναικών. Είναι γραμμένο∙ θα γίνουν και οι δύο ένα σώμα (Γεν. 2,24)∙ αυτό δε το σώμα θα έχει την ίδια τιμή…

Αρετής αξία

Μακάρι να μπορούσα να εκφωνήσω στην εκκλησία πέντε λόγους με σύνεση, παρά αμέτρητους ,με ασαφή γλώσσα και φωνή σαλπίσματος , η οποία δεν παρακινεί το δικό μου στρατιώτη σε πνευματικό πόλεμο… Αυτός ο περί ου ο λόγος σοφός δεν είναι ο δικός μου σοφός, ούτε όποιος έχει γλώσσα εύστροφη, αλλά άστατη και αμόρφωτη ψυχή, όπως ακριβώς πολλοί από τους τάφους που ενώ είναι ευπαρουσίαστοι και ωραίοι εξωτερικά , όμως στο εσωτερικό σαπίζουν οι νεκροί και γεμίζουν γύρω τους το χώρο με μεγάλη δυσωδία. Αντίθετα, όποιος κηρύττει λίγα για την αρετή, αποδεικνύει όμως πολλά με όσα πράττει, προσθέτει μ’ αυτό τον τρόπο και την αξιοπιστία με τα λόγια δια της ζωής του (Λόγος ΙΣΤ΄, Εις τον πατέρα σιωπώντα δια την πληγήν της χαλάζης, Migne E.Π.35,936).

…
Γάμος/ αφιέρωση

Ο νους είναι εκείνος που καλώς επιστατεί και στο Γάμο και στην Παρθενία, και όπως ακριβώς κάποια ύλη , τα ρυθμίζει και τα κατευθύνει προς την αρετή με τον τεχνίτη Λόγο. Διότι δεν σημαίνει ότι επειδή έκανε Γάμο, χωρίστηκε από το πνεύμα. Ούτε επειδή έχει κεφαλή της τον άντρα ,γι’ αυτό το λόγο αγνόησε την πρώτη κεφαλή (το Χριστό). Αλλ’ αφού πρόσφερε λίγο στον κόσμο και στη φύση και όσα απαιτούσε ο νόμος της σάρκας, μάλλον δε εκείνος που νομοθέτησε αυτά για τη σάρκα, αφιέρωσε στον Θεό τον εαυτό της ολόκληρο…
Και όχι μόνο, αλλά και από τον καρπό του σώματος εννοώ τα τέκνα και τα παιδιά των τέκνων τα έκανε καρπό του πνεύματος ,ολόκληρη την οικογένεια και όλο το σπίτι καθαγνίζοντας στον Θεό αντί μια ψυχή και κάνοντας αξιέπαινο γάμο τόσο με την ευαρέστηση δια του γάμου, όσο και με την καλή μέσα σ’ αυτόν καρποφορία (Εις την αδελφήν εαυτού Γοργονίαν επιτάφιος , Migne Ε.Π. 35, 797).

Γνώσις Θεού

…Το να κατανοήσει κανείς τον Θεό είναι δύσκολο. Αλλά το να τον περιγράψει είναι αδύνατο, όπως κάποιος από τους εθνικούς θεολόγους φιλοσόφησε ,όχι κατά τη γνώμη μου ανεπιτυχώς… Εγώ όμως πιστεύω ότι το να περιγράψεις τον Θεό είναι αδύνατο και το να τον κατανοήσεις αδυνατότερο. Διότι αυτό που κατανοείται, θα μπορούσε ίσως να περιγραφεί με το λόγο, έστω και μέτρια και αμυδρά, από εκείνον του οποίου δεν έχουν τελείως διαφθαρεί τα αυτιά και δεν είναι νωθρός στη διάνοια. Το να χωρέσει όμως στη διάνοια ένα τόσο μεγάλο πράγμα (όπως ο Θεός) είναι εντελώς αδύνατο και ακατόρθωτο, όχι μόνο από τους πέρα για πέρα βλάκες και εκείνους που ενδιαφέρονται μόνο για τα γήινα, αλλά και από τους πολύ ανεπτυγμένους και αγαπώντες τον Θεό, όπως και από κάθε γεννητή φύση, στους οποίους ο ζόφος περισσεύει και επιβαρύνονται στην κατανόηση του αληθινού από το παχύ αυτό σαρκίο (σώμα). Δεν γνωρίζω μάλιστα μήπως αυτό συμβαίνει και με τις ανώτερες και νοερές φύσεις (τον αγγελικό κόσμο). Οι οποίες , εξαιτίας του ότι βρίσκονται πλησίον του Θεού και είναι λουσμένες με το θεϊκό φως , ίσως και να μπορούν –έστω και εν μέρει- αλλά σίγουρα καλύτερα και καθαρότερα από μας, να κατανοούν τον Θεό, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο, ανάλογα με την τάξη στην οποία ανήκουν (Λόγος ΚΗ΄, Θεολογικός Δεύτερος, §Δ΄, Migne Ε.Π.36,29 εξ.).

Ελεημοσύνη

Είναι μακάριοι όσοι δείχνουν έλεος στους άλλους, γιατί σ’ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός του (Ματθ. 5,7). Δεν είναι πολύς στους μακαρισμούς ο έλεος. Και ,μακάριος είναι όποιος βοηθά τον φτωχό (Ψαλμ. 11,1) . Και ,καλός είναι ο άνθρωπος που συμπονεί και δανείζει (Ψαλμ.111,5) . Και ,όλη την ημέρα κάνει ελεημοσύνη και δανείζει ο δίκαιος (Ψαλμ.36,26) . Ας αξιοποιήσουμε τον μακαρισμό, ας βοηθήσουμε για να γίνουμε χρήσιμοι. Μη σταματάς να ελεείς ούτε τη νύχτα. Μη πεις∙ έλα πάλι αύριο, για να σου δώσω (Παροιμ. 3,28) . Τίποτα να μη παρεμβληθεί ανάμεσα σε σένα και την επιθυμία για
ευεργεσία. Να ξέρεις ότι η φιλανθρωπία δεν επιδέχεται αναβολή. Μοίρασε με τον πεινασμένο το ψωμί σου και βάλε στο σπίτι σου άστεγους φτωχούς. (Ησ. 58,7) με προθυμία. Διότι πρέπει να παραδέχεται η ελεημοσύνη με γλυκύτητα (πρβλ. Ρωμ. 12,8) . Η δε ετοιμότητα για βοήθεια διπλασιάζει τα αγαθά του ελεούντος. Όταν δίνεις με στενοχώρια ή από ανάγκη , η ελεημοσύνη χάνει την μορφιά και τη χάρη της. Όταν ευεργετείς πρέπει να χαίρεσαι κι όχι να θρηνείς για την καλοσύνη που έκανες. Αν καταστρέψεις ,λέει, τη χάρη και την απλοχεριά (Ησ. 58,6) –μικροπρέπεια και δοκιμασία το θεωρώ αυτό –τί θα γίνει αν έπειτα βαρυγκομήσεις και αμφισβητήσεις; Ο μισθός σου θα είναι όπως κάτι μεγάλο και θαυμαστό∙ θα ανοίξει γρήγορα το φως σου και θα ιαθείς τελείως (Ησ. 58,8) . Και ποιός δε θέλει φως και γιατρειά; (Λόγος Δ΄, § ΙΔ΄38, Migne Ε.Π.35,532 εξ.).

Ευεργεσία

Να σκέπτεσαι και να μη παραβλέπεις τις εντολές του Θεού που αναφέρονται στην ευεργεσία . Ήρθε φτωχός; Θυμήσου πόσο πλούτισες, ενώ ήσουν φτωχός. Ζητά κάποιος ψωμί ή νερό; Μήπως κάποιος Λάζαρος είναι μπροστά στην πόρτα σου; Να σεβαστείς το Μυστικό Δείπνο στον οποίο έλαβες μέρος. Τον άρτο που πήρες. Το ποτήρι με το οποίο κοινώνησες για να μετάσχεις στα πάθη του Χριστού. Βρέθηκε ξένος, άστεγος, περαστικός κοντά σου; Πρόβαλε με τον εαυτό σου εκείνον ,ο οποίος ξενιτεύθηκε για χάρη σου , κατοίκησε εντός σου δια της χάριτος και σε ανέβασε στην ουράνια κατοικία. Γίνε Ζακχαίος (Λουκ. 19,2 εξ.), που χτες ήταν τελώνης και σήμερα μεγαλόψυχος ευεργέτης. Φέρε καρπούς με την έλευση του Χριστού μέσα σου για να φανείς μεγάλος έστω κι αν είσαι μικρός σωματικά, ατενίζοντας καθαρά το Χριστό.
Βρίσκεται κοντά σου ασθενής ή τραυματίας; Σκέψου την υγεία σου και τα τραύματα από τα οποία σε απάλλαξε ο Κύριος. Αν δεις γυμνό ,ντύσε τον (Ησ. 58,7), τιμώντας έτσι το άφθαρτο ένδυμα, που είναι ο Χριστός, αφού όσοι βαπτιστήκαμε στον Χριστό, Χριστόν ενδυθήκαμε (Γαλ. 3,27). Αν κάποιος οφειλέτης πέσει στα πόδια σου επειδή δεν μπορεί να εξοφλήσει τα χρέη που σου έχει, σκίσε κάθε νόμιμο ή άδικο γραμμάτιο. Θυμήσου τα αμέτρητα τάλαντα που σου χάρισε ο Θεός. Μη γίνεις στυγνός εισπράκτορας του μικρού χρέους. Κι όλα αυτά για ποιούς; Για τους συνδούλους ,προκειμένου να σε συγχωρήσει ο Κύριος και να μη σε δικάσει ,επειδή δεν μιμήθηκες τη δική του φιλανθρωπία (Λόγος Δ΄, § Μ΄, Migne Ε.Π. 35,532 εξ.).
…
Θυμός

Ας αφήσουμε στον Θεό τον άνθρωπο και τις τιμωρίες στην άλλη ζωή∙ εμείς δε ας αποκτήσουμε φιλάνθρωπο τον κριτή, με το να φανούμε οι ίδιοι φιλάνθρωποι κι ας συγχωρήσουμε για να συγχωρηθούμε…
Υπάρχουν οι ρωμαϊκοί νόμοι, υπάρχουν και οι δικοί μας (των χριστιανών) . Αλλά οι μεν είναι χωρίς μέτρο και σκληροί και φτάνουν μέχρι το αίμα. Οι δικοί μας όμως είναι δίκαιοι και φιλάνθρωποι και δεν επιτρέπουν σε κανέναν να χρησιμοποιεί το θυμό σε βάρος εκείνων που τον βλάπτουν. Σ’ αυτούς ας παραμείνουμε ,αυτούς ας ακολουθήσουμε ∙ ώστε αφού χαρίσουμε μικρά (διότι η παρούσα ζωή είναι μικρή και δεν αξίζει πολλά ), να λάβουμε σε ανταπόδοση μεγάλα από τον Θεό, την από αυτόν φιλανθρωπία και τις από εκεί ελπίδες (Επιστολή ΟΗ΄, Θεοτέκνω , Migne Ε.Π. 37,148).





Από το βιβλίο «Άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος
Βίος και έργο ,συγγράμματα
απάνθισμα κειμένων του»
Ευάγγελος Π. Λέκκος
Θεολόγος –τ. Διευθυντής της Αποστολικής Διακονίας
Σειρά: ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ-3
© Ευάγγελος Π. Λέκκος
και εκδ. Σαΐτης
Α’ έκδοση 2008