Το πρόσωπο στην ορθόδοξη παράδοση
(Χριστιανική ζωή καί σαλότης)
Επιμέλεια: Σοφία Ντρέκου
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Συγγραφέας: Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος
Σελίδες: 384
Τρέχουσα Ἔκδοση: 4
Ἔτος ἔκδοσης: 1994
Το Πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση είναι το βιβλίο για το οποίο έχει τιμηθή ο συγγραφέας με το βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών. Αναλύονται βασικές διδασκαλίες των Πατέρων της Εκκλησίας για το θέμα του προσώπου. Ήδη κυκλοφορεί η τέταρτη έκδοση και διαπιστώνεται όλο και περισσότερο ότι η ενασχόληση με το θέμα του προσώπου, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας στον Πρόλογο του βιβλίου, είναι πάντοτε επίκαιρη και ουσιαστική.
Στην αρχή του βιβλίου και στο κεφάλαιο Οι άγιοι Πατέρες και η φιλοσοφία παρουσιάζεται η διαφορά μεταξύ της θεολογίας και της φιλοσοφίας όπως διατυπώνεται στα έργα των αγίων Πατέρων και ιδιαιτέρως των Τριών Ιεραρχών. Υπογραμμίζεται ότι οι άγιοι έφθασαν στην γνώση του Θεού όχι με την μελέτη της κλασσικής παιδείας και της φιλοσοφίας αλλά με την κάθαρση, τον φωτισμό και την θέωση. «Η αληθινή θεολογία δεν είναι μια εγκεφαλική γνώση, αλλά κυρίως και προ παντός ζωή».
Στο κεφάλαιο Το ανθρώπινο πρόσωπο κατά τους αγίους Πατέρες τονίζεται ιδιαίτερα ότι οι άγιοι Πατέρες στην προσπάθειά τους να ορίσουν το πρόσωπο, απεδοκίμασαν την μέθοδο και τις απόψεις των φιλοσόφων και υποστήριξαν ότι η αποκάλυψη και η βίωση του προσώπου γίνεται μέσα στον χώρο της καρδιάς, όταν ο άνθρωπος αναγεννάται από την θεία Χάρη.
Γιατί οι άγιοι Πατέρες χρησιμοποίησαν τον όρο πρόσωπο-υπόσταση κυρίως για τον Τριαδικό Θεό, που είναι το κατ’ εξοχήν ΠΡΟΣΩΠΟ και σε ποιές περιπτώσεις τον αποδίδουν και στον άνθρωπο;
Παρουσιάζεται Η ασκητική του προσώπου διότι το πρόσωπο δεν μπορεί να κατανοηθή έξω από την κατά Χριστόν άσκηση η οποία συνδέεται με τα Μυστήρια της Εκκλησίας.
Οι άγιοι Πατέρες δίνουν μεγάλη σημασία στην εσωτερική καθαρότητα του ανθρώπου που επιτυγχάνεται με την ησυχαστική - νηπτική μέθοδο που διαθέτει η Ορθόδοξη Εκκλησία διότι μέσω αυτής αναγεννάται ο άνθρωπος από την θεία Χάρη, αποβάλλει το προσωπείο και γίνεται αληθινό πρόσωπο. «Το πρόσωπο αποκαλύπτεται υπαρξιακά».
Καταγράφεται μια σύγχρονη εμπειρία του Αρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ που φανερώνει ότι είναι αδύνατο χωρίς την ασκητική να κατανοήσουμε και να βιώσουμε το πρόσωπο, που είναι ένα μυστήριο.
Πως συνδέουν οι άγιοι Πατέρες το πρόσωπο με τον έρωτα και πως με την ελευθερία; Εξηγείται στην ενότητα Πρόσωπο και κοινωνικά προβλήματα ότι η διδασκαλία περί του ανθρωπίνου προσώπου θα λύση πολλά προβλήματα που αναφύονται καθημερινά.
«Οταν ο άνθρωπος προσπαθή να θεραπεύεται εσωτερικά, όταν αγωνίζεται να συγκεντρώνη τον νου του και να τον στρέφη στον Θεό, τότε και ο ίδιος απαλάσσεται από την τυραννία των κοινωνικών προβλημάτων, αλλά και βοηθά αποτελεσματικά στην λύση των προβλημάτων αυτών».
Στο κεφάλαιο Η υπόσταση -πρόσωπο στην φιλοσοφία και θεολογία αναφέρονται σύγχρονες αντιλήψεις φιλοσόφων περί του προσώπου και ποιά η σχέση τους με την διδασκαλία των αγίων Πατέρων. Τονίζεται ότι μόνον μέσα από την θεολογία μπορούμε να ερμηνεύσουμε το ανθρώπινο πρόσωπο.
Διατυπώνεται η θεολογία περί του τρόπου υπάρξεως των προσώπων της Αγίας Τριάδος. Εξηγείται ότι τα υποστατικά ιδιώματα, που είναι ο τρόπος υπάρξεως των προσώπων της Αγίας Τριάδος, δεν μπορούν να ερμηνευθούν με την λογική του ανθρώπου διότι είναι μυστήρια του Θεού.
Η σαφής διάκριση μεταξύ εμπειρίας και ορολογίας στο θέμα του προσώπου μελετάται στο κεφάλαιο Η εμπειρία και η ορολογία του προσώπου όπου παρουσιάζεται η αλήθεια ότι δεν μπορεί κανείς με ανθρώπινα κτιστά παραδείγματα και λογικά επιχειρήματα να εννοήση τον Θεό, διότι «ο Θεός είναι εμπειρία και αποκαλύπτεται». Όπως συμβαίνει με όλα τα δογματικά θέματα έτσι και η σχέση των προσώπων της Αγίας Τριάδος είναι θέμα αποκαλύψεως και εμπειρίας και όχι στοχασμών.
Στο κεφάλαιο αυτό επισημαίνεται ότι είναι βασικό λάθος να συγχέουμε την τριαδολογία με την ανθρωπολογία και την κοινωνιολογία και για ποιό λόγο σφάλλουμε όταν ταυτίζουμε η προσαρμόζουμε τις ανθρώπινες σχέσεις με τον τρόπο υπάρξεως των Προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Είναι πολύ βασικό να σημειωθή ότι δεν είναι δυνατόν να κατανοήσουμε το πρόσωπο έξω από τα πρόσωπα των αγίων οι οποίοι έζησαν την θεία Αποκάλυψη «εν αισθήσει και πληροφορία». Στο κεφάλαιο Οι άγιοι, φορείς της θείας Αποκαλύψεως ερμηνεύεται ο τρόπος με τον οποίο οι άγιοι έφθασαν στην θέωση και στην συνέχεια «θεολόγησαν θεοπνεύστως και καθοδήγησαν απλανώς».
Αναλύεται επίσης στο κεφάλαιο Η θεολογία και η ποιμαντική των ιερών λειψάνων, και ποιά είναι η διδασκαλία των αγίων Πατέρων για τα ιερά λείψανα.
Τα ιερά λείψανα είναι απόδειξη της υπάρξεως του Θεού και της αληθινής ζωής που έχει η Εκκλησία. Βεβαιώνουν την υπέρβαση του θανάτου και την εμπειρία της θεώσεως. Μέσα από τα ιερά λείψανα η Εκκλησία εξασκεί αποτελεσματική ποιμαντική διότι «τά λείψανα των αγίων είναι οι μόνες απαντήσεις στα σύγχρονα οντολογικά, ανθρωπολογικά, κοινωνικά, κοσμολογικά και οικολογικά προβλήματα».
Στο κεφάλαιο Το ήθος της ελευθερίας και η ελευθερία του ήθους καθορίζεται η αληθινή έννοια της ελευθερίας και περιγράφονται τα όριά της. Ερμηνεύεται η σχετικότητα της ανθρώπινης ελευθερίας και τι είναι το φυσικό και το γνωμικό θέλημα που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο.
Εξηγείται σε τι συνίσταται η ελευθερία των αγίων, οι οποίοι εμπνεόμενοι από την Χάρη του Θεού αγαπούν πραγματικά τον Θεό και τους ανθρώπους, ελευθερώνονται από τον θάνατο, την λογική, τις αισθήσεις και το περιβάλλον. «Πραγματική ελευθερία είναι η ελευθερία εκ του θανάτου και της αμαρτίας».
Διαβάζοντας για την κατά Χριστόν σαλότητα και τι είναι οι κατά Χριστόν σαλοί γίνεται κατανοητό ότι «όλη η κατά Χριστόν ζωή, χωρίς να καταργή την λογική και τις αισθήσεις, κινείται πέρα από αυτές και είναι ζωή που συνιστά την κατά Χριστόν σαλότητα».
Με την μελέτη του βιβλίου θα κατανοήση ο αναγνώστης ότι το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση διαφέρει από τις αναλύσεις που κάνει η φιλοσοφία και η ψυχολογία γιατί είναι θέμα κυρίως θεολογικό. «Δεν μπορεί κανείς έξω από την ησυχαστική μέθοδο, όπως την περιγράφουν οι Πατέρες της Εκκλησίας, να γίνη πρόσωπο. Η μεταμόρφωση του προσώπου είναι η μεγαλύτερη κοινωνική προσφορά.
Ο άνθρωπος, ως αναγεννημένος, ως πρόσωπο, παρά τις υπάρχουσες κοινωνικές ακαταστασίες, έχει εσωτερική πληρότητα, αφού «τό πρόσωπο δεν γνωρίζει μοναξιά», ζη την ειρήνη και υπερβαίνει ακόμη και τον θάνατο».
στα αγγλικά
Παραθέτουμε τον πρόλογο του Σεβασμιωτάτου για την αγγλική έκδοση του βιβλίου «Το Πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση», το οποίο πρόσφατα μεταφράστηκε, από την Mrs Esther Williams, και εκδόθηκε από την Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου. Έτσι, ανέρχονται σε δέκα (10) τα βιβλία του Σεβασμιωτάτου που κυκλοφορούν και στην αγγλική γλώσσα (τήν μετάφραση των έξι (6) από αυτά έχει εκπονήσει η ακούραστη κ. Esther Williams). Πρέπει δε να σημειώσουμε ότι με τα βιβλία αυτά επιτελείται σημαντικό ιεραποστολικό έργο στον αγγλόφωνο χώρο της Δύσεως, όπου υπάρχει μεγάλη αναζήτηση της Εκκλησίας, της ορθοδόξου διδασκαλίας της και της μεθόδου θεραπείας του ανθρώπου.
✟ .✬·٠•●.ஜ۩✟۩ஜ.●•٠·✬ . ✟.
Ένα από τα βασικά προβλήματα που απασχόλησαν ανέκαθεν το πνεύμα του ανθρώπου είναι το ερώτημα «τί εστιν άνθρωπος». Με το ερώτημα αυτό ασχολήθηκαν φιλόσοφοι, θεολόγοι, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, παιδαγωγοί κλπ., γιατί ο άνθρωπος είναι ο μικρόκοσμος μέσα στον μεγαλόκοσμο, είναι η περίληψη όλης της δημιουργίας. Είναι φυσικό, λοιπόν, τα ανθρωπολογικά θέματα να συνδέωνται πολύ στενά με τα μεταφυσικά, τα κοινωνικά, τα ψυχολογικά και τα οικολογικά ζητήματα. Όλοι όσοι ασχολήθηκαν με το ερώτημα «τί εστιν άνθρωπος» έκαναν λόγο για τον άνθρωπο, το πρόσωπο, την προσωπικότητα, την υπόσταση, την οντολογία του ανθρώπου κλπ., και ο καθένας έβλεπε και βλέπει το θέμα μέσα από μια ιδιαίτερη προοπτική.
Στην Δύση υπήρξε μια προβληματική πάνω σε τέτοιες αναζητήσεις. Η ταύτιση της θεολογίας με την μεταφυσική, όπως επιχειρήθηκε κυρίως στην μεσαιωνική δύση, και η αποσύνδεση της μεταφυσικής από τις επιστήμες, οι οποίες ασχολούνται με τον αισθητό κόσμο, που έγινε κατά την αναγέννηση, είχε σαν συνέπεια την απόρριψη της μεταφυσικής καί, βέβαια, και της θεολογίας, που ταυτιζόταν μαζί της, αλλά συγχρόνως συνετέλεσε και στην αγωνιώδη προσπάθεια των στοχαστών να εντοπίσουν το κεντρικό γνώρισμα που χαρακτηρίζει τον φυσικό άνθρωπο.
Έτσι, γεννήθηκαν πολλά φιλοσοφικά συστήματα και ποικίλες θεωρίες περί του ανθρώπου, όπως διατυπώνονται στην αισθησιαρχική, ορθολογιστική, βουλησιοκρατική, κλπ. σχολή, με κατάληξη την θεωρία του Νίτσε περί του υπερανθρώπου, έπειτα την εμφάνιση του υπαρξισμού του Σάρτρ και την σύγχρονη ανάπτυξη της λεγομένης μετανεωτερικής, στην οποία γίνεται λόγος για την πολυπλοκότητα των σχέσεων. Έτσι, λοιπόν, και σήμερα το ερώτημα «τί εστιν άνθρωπος» είναι επίκαιρο και ενδιαφέρον.
Πέρα από τις διάφορες σημαντικές επεξεργασίες που έγιναν στον δυτικό κόσμο, πάνω στο ερώτημα περί του ανθρώπου-προσώπου, παρατηρείται ότι στις ημέρες μας η απασχόληση με το πρόσωπο είναι αρκετά προσφιλής, ύστερα από τους διαφόρους “βιασμούς” που έγιναν σε βάρος της οντολογίας του ανθρώπου - προσώπου, αφού πράγματι ζούμε σε μια κοινωνία μαζοποιημένη, στην οποία ο άνθρωπος προσμετράται ως μια βιολογική ύπαρξη, ως ένα νούμερο, ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία πρωτεύοντα ρόλο και μεγάλη σημασία έχει η μηχανή, οπότε μηχανοποιούνται και αυτές ακόμη οι ανθρώπινες σχέσεις. Ακριβώς για τον λόγο αυτόν αναζητάται η αξία και η οντολογία του ανθρωπίνου προσώπου.
Μπορεί να προστεθή ότι γύρω από το θέμα που αντιμετωπίζουμε εδώ παρατηρούνται στην εποχή μας δύο τρόποι ζωής, ήτοι ο “ατομισμός”, στον οποίο το άτομο έχει κεντρική θέση, οπότε δεν υπάρχει ουσιαστική κοινωνία, και ο “κολεκτιβισμός”, στον οποίο ο άνθρωπος μαζοποιείται, χάνει την ελευθερία του. Στον πρώτο –ατομισμό– εν ονόματι της ελευθερίας του ατόμου καταστρατηγείται το πρόσωπο, και στον δεύτερο –κολεκτιβισμό– εν ονόματι της ενότητος του κοινωνικού συνόλου μαζοποιείται ο άνθρωπος και καταργείται η ελευθερία του προσώπου.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια και μέσα από την αναζήτηση του συγχρόνου ανθρώπου μπορούμε να δούμε την διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, όπως εκφράζεται δια των αγίων Πατέρων της, περί του ανθρώπου ως προσώπου - υποστάσεως. Κατ’ αρχάς στην διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Ορθοδόξου Εκκλησίας, φαίνεται ότι η θεολογία δεν συνδέεται με την μεταφυσική, αφού η ορθόδοξη θεολογία δεν στηρίζεται στον στοχασμό, αλλά στην εμπειρία και την αποκάλυψη, όπως έχει αναλύσει διεξοδικά στα έργα του ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης.
Πάνω στο θέμα αυτό κάνει υπέροχες παρατηρήσεις ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Έπειτα, ο άνθρωπος, ως κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση Θεού, δεν μπορεί να θεωρηθή ούτε ως μια αριθμητική μονάδα, ούτε να μαζοποιηθή. Έτσι, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως διασώζεται στις Ενορίες και τα Μοναστήρια, τα οποία, βέβαια, κινούνται μέσα σε ορθόδοξα πλαίσια, διασώζεται τόσο το πρόσωπο όσο και η κοινωνία των προσώπων, οπότε ο άνθρωπος δεν μπορεί ούτε να περικλειστή σε ένα ξηρό ατομικισμό, ούτε να μεταβληθή σε μάζα.
Στο βιβλίο “τό Πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση” έγινε προσπάθεια να μελετηθή το πρόσωπο μέσα από την ορθόδοξη θεολογία, σε μερικά δε σημεία σε συσχετισμό και με την φιλοσοφία και την σύγχρονη αναζήτηση του ανθρώπου. Βέβαια, σκοπός του βιβλίου ήταν να παρουσιασθή κυρίως η διδασκαλία των αγίων Πατέρων περί του προσώπου, και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το πρόσωπο, κατά την ορθόδοξη θεολογία, συνδέεται περισσότερο με την υπόσταση, δηλαδή δίνουμε οντολογία στο πρόσωπο, αποφεύγοντας έτσι έναν περσοναλισμό ή έναν ψυχολογισμό και νομικισμό, που βλέπει τον άνθρωπο πάλι εξωτερικά.
Η κ. Esther Williams μελέτησε το βιβλίο στην ελληνική έκδοση, καί, ζώντας στον δυτικό κόσμο, όπου σπούδασε φιλοσοφία, αφού μελέτησε τον δυτικό πολιτισμό και έζησε τον κορεσμό της δυτικής παραδόσεως, διεπίστωσε ότι μπορεί κάτι να προσφέρη το βιβλίο αυτό στην γονιμοποίηση της δυτικής σκέψεως περί του προσώπου. Άλλωστε, οι φιλοσοφικές γνώσεις της την βοήθησαν στην μετάφραση του βιβλίου αυτού και την απόδοση μερικών όρων.
Σε αυτό, βέβαια, την βοήθησε και η κ. Έφη Μαυρομιχάλη, γιατί, όπως μου είπε η κ. Esther, δεν μπορούσε να δημοσιεύση το παρόν βιβλίο, χωρίς την επιβεβαίωση της μεταφράσεως, τουλάχιστον μερικών κρίσιμων θέσεων, από την κ. Έφη Μαυρομιχάλη, που γνωρίζει τόσο την ορολογία που χρησιμοποιώ, όσο και την αγγλική γλώσσα. Ευχαριστώ θερμά την μεταφράστρια, η οποία κοπίασε για το έργο αυτό, αλλά και την βοηθήσασα την μεταφράστρια αποτελεσματικά στην δύσκολη αυτή εργασία.
Εύχομαι η ανάγνωση του βιβλίου αυτού να συντελέση, έστω και λίγο, στην συνειδητοποίηση της αλήθειας ότι είμαστε δυνάμει πρόσωπα, και στην συνέχεια να αγωνισθούμε σκληρά να εκπληρώσουμε την λεγομένη υποστατική αρχή, να γίνουμε ενεργεία πρόσωπα, μεταμορφούμενοι από δόξης εις δόξαν.
Έγραφα την 6 Αυγούστου 1998,
εορτή της Μεταμορφώσεως
του Σωτήρος Χριστού.
† Ο Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου ΙΕΡΟΘΕΟΣ
πίνακας: A Holy Fool, The Boyarina Morozova, Vasilij Surikov, 1887
Χριστιανική ζωή καί σαλότης
Η ζωή των κατά Χριστόν σαλών ήταν μια τελεία, ίσως και ακραία εφαρμογή τής μωρίας κατά Χριστόν, πού είναι η πεμπτουσία όλου τού πνεύματος τού Ευαγγελίου.
Δεν μπορούν, βέβαια, όλοι να παριστάνουν τον κατά Χριστόν σαλό, γιατί αυτό είναι ένα ιδιαίτερο χάρισμα καί μιά ιδιαίτερη ευλογία τού Θεού, αλλά όλοι μπορούν να βιώσουν τήν κατά Χριστόν σαλότητα σε μετριότερη μορφή και ανάλογη προσαρμογή.
Και αυτό γίνεται αντιληπτό από το ότι η ζωή πού έχει η Εκκλησία, ζωή τής αγάπης, τής πίστεως, τής εγκρατείας αποβλέπει και εμπνέεται από ένα άλλο πολίτευμα, πού είναι σαφώς αντίθετο από τά ανθρώπινα πολιτεύματα... Η χριστιανική ζωή, χωρίς νά καταργή τήν λογική καί τίς αισθήσεις, κινείται πέρα από αυτές.
Όλη η χριστιανική ζωή, η νέα ζωή την οποία έφερε στον κόσμο ο Χριστός είναι μία σαλότης για την λογικοκρατούμενη και αισθησιοκρατούμενη κοινωνία.
Οι κατά Χριστόν σαλοί, πού έλαβαν από τον Θεό το συγκεκριμένο χάρισμα, έζησαν με μια ακραία μορφή αυτήν την αλήθεια τής Εκκλησίας, αφού έκαναν τα πάντα για να κρύπτουν την αρετή τους, να αποφύγουν την τιμή των ανθρώπων, και να τούς διορθώσουν με ιδιότυπους τρόπους, ακριβώς επειδή είχαν διαστρέψει την χριστιανική ζωή. Πραγματικά, η εκκοσμικευμένη κοινωνία για να ξυπνήση από τον λήθαργο και την αφασία στην οποία έχει περιπέσει, χρειάζεται εκκεντρικούς τρόπους.
...
Οι κατά Χριστόν σαλοί δείχνουν τον δρόμο τής ευρέσεως τής πραγματικής ελευθερίας, τον τρόπο ευρέσεως τού πραγματικού προσώπου. Αναλογικά, πρέπει να συντονισθούμε σε αυτό το επίπεδο και σ' αυτό το μέτρο.
Να μη μας ενδιαφέρη ποιά γνώμη έχει ο κόσμος, αλλά η γνώμη τού Θεού. Η αγάπη τού Θεού είναι μια θεία μέθη. Και αυτή η «νηφάλιος μέθη» είναι έρως. Αυτός ο θείος έρως είναι η όντως ζωή.
Απόσπασμα από το βιβλίο: «Το πρόσωπο στην ορθόδοξη παράδοση»
του Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεου
πηγή: Αέναη επΑνάσταση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου