ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Το Πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση είναι το βιβλίο για το οποίο έχει τιμηθή ο συγγραφέας με το βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών. Αναλύονται βασικές διδασκαλίες των Πατέρων της Εκκλησίας για το θέμα του προσώπου. Ήδη κυκλοφορεί η τέταρτη έκδοση  και διαπιστώνεται όλο και περισσότερο ότι η ενασχόληση με το θέμα του προσώπου, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας στον Πρόλογο του βιβλίου, είναι πάντοτε επίκαιρη και ουσιαστική. Στην αρχή του βιβλίου και στο κεφάλαιο Οι άγιοι Πατέρες και η φιλοσοφία παρουσιάζεται η διαφορά μεταξύ της θεολογίας και της φιλοσοφίας όπως διατυπώνεται στα έργα των αγίων Πατέρων και ιδιαιτέρως των Τριών Ιεραρχών.  Υπογραμμίζεται ότι οι άγιοι έφθασαν στην γνώση του Θεού όχι με την μελέτη της κλασσικής παιδείας και της φιλοσοφίας αλλά με την κάθαρση, τον φωτισμό και την θέωση. ‘’Η αληθινή θεολογία δεν είναι μια εγκεφαλική γνώση, αλλά κυρίως και προ παντός ζωή’’. Στο κεφάλαιο Το ανθρώπινο πρόσωπο κατά τους αγίους Πατέρες τονίζεται ιδιαίτερα ότι οι άγιοι Πατέρες στην προσπάθειά τους να ορίσουν το πρόσωπο, απεδοκίμασαν την μέθοδο και τις απόψεις των φιλοσόφων και υποστήριξαν ότι η αποκάλυψη και η βίωση του προσώπου γίνεται μέσα στον χώρο της καρδιάς, όταν ο άνθρωπος αναγεννάται από την θεία Χάρη. Γιατί οι άγιοι Πατέρες χρησιμοποίησαν τον όρο πρόσωπο-υπόσταση κυρίως για τον Τριαδικό Θεό, που είναι το κατ’ εξοχήν ΠΡΟΣΩΠΟ και σε ποιές περιπτώσεις τον αποδίδουν και στον άνθρωπο; Παρουσιάζεται Η ασκητική του προσώπου διότι το πρόσωπο δεν μπορεί να κατανοηθή έξω από την κατά Χριστόν άσκηση η οποία συνδέεται με τα Μυστήρια της Εκκλησίας. Οι άγιοι Πατέρες δίνουν μεγάλη σημασία στην εσωτερική καθαρότητα του ανθρώπου που επιτυγχάνεται με την ησυχαστική - νηπτική μέθοδο που διαθέτει η Ορθόδοξη Εκκλησία διότι μέσω αυτής αναγεννάται ο άνθρωπος από την θεία Χάρη,  αποβάλλει το προσωπείο και γίνεται αληθινό πρόσωπο. ‘’Το πρόσωπο αποκαλύπτεται υπαρξιακά’’. Καταγράφεται μια σύγχρονη εμπειρία του Αρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ που φανερώνει ότι είναι αδύνατο χωρίς την ασκητική να κατανοήσουμε και να βιώσουμε το πρόσωπο, που είναι ένα μυστήριο. Πως συνδέουν οι άγιοι Πατέρες το πρόσωπο με τον έρωτα και πως με την ελευθερία; Εξηγείται στην ενότητα Πρόσωπο και κοινωνικά προβλήματα ότι η διδασκαλία περί του ανθρωπίνου προσώπου θα λύση πολλά προβλήματα που αναφύονται καθημερινά. ‘’Οταν ο άνθρωπος προσπαθή να θεραπεύεται εσωτερικά, όταν αγωνίζεται να συγκεντρώνη τον νου του και να τον στρέφη στον Θεό, τότε και ο ίδιος απαλάσσεται από την τυραννία των κοινωνικών προβλημάτων, αλλά και βοηθά αποτελεσματικά στην λύση των προβλημάτων αυτών’’. Στο κεφάλαιο Η υπόσταση -πρόσωπο στην φιλοσοφία και θεολογία αναφέρονται σύγχρονες αντιλήψεις φιλοσόφων περί του προσώπου και ποιά η σχέση τους με την διδασκαλία των αγίων Πατέρων. Τονίζεται ότι μόνον μέσα από την θεολογία μπορούμε να ερμηνεύσουμε το ανθρώπινο πρόσωπο. Διατυπώνεται η θεολογία περί του τρόπου υπάρξεως των προσώπων της Αγίας Τριάδος. Εξηγείται ότι τα υποστατικά ιδιώματα, που είναι ο τρόπος υπάρξεως των προσώπων της Αγίας Τριάδος, δεν μπορούν να ερμηνευθούν με την λογική του ανθρώπου διότι είναι μυστήρια του Θεού. Η σαφής διάκριση μεταξύ εμπειρίας και ορολογίας στο θέμα του προσώπου μελετάται στο κεφάλαιο Η εμπειρία και η ορολογία του προσώπου όπου παρουσιάζεται η αλήθεια ότι δεν μπορεί κανείς με ανθρώπινα κτιστά παραδείγματα και λογικά επιχειρήματα να εννοήση τον Θεό, διότι ‘’ο Θεός είναι εμπειρία και αποκαλύπτεται’’.  Όπως συμβαίνει με  όλα τα δογματικά θέματα έτσι και η σχέση των προσώπων της Αγίας Τριάδος είναι θέμα αποκαλύψεως και εμπειρίας και όχι στοχασμών. Στο κεφάλαιο αυτό επισημαίνεται ότι είναι βασικό λάθος να συγχέουμε την τριαδολογία με την ανθρωπολογία και την κοινωνιολογία και για ποιό λόγο σφάλλουμε όταν ταυτίζουμε η προσαρμόζουμε τις ανθρώπινες σχέσεις με τον τρόπο υπάρξεως των Προσώπων της Αγίας Τριάδος. Είναι πολύ βασικό να σημειωθή ότι δεν είναι δυνατόν να κατανοήσουμε το πρόσωπο έξω από τα πρόσωπα των αγίων οι οποίοι έζησαν την θεία Αποκάλυψη ‘’εν αισθήσει και πληροφορία’’. Στο κεφάλαιο Οι άγιοι, φορείς της θείας Αποκαλύψεως ερμηνεύεται ο τρόπος με τον οποίο οι άγιοι έφθασαν στην θέωση και στην συνέχεια ‘’θεολόγησαν θεοπνεύστως και καθοδήγησαν απλανώς’’. Αναλύεται επίσης στο κεφάλαιο Η θεολογία και η ποιμαντική των ιερών λειψάνων, και ποιά είναι η διδασκαλία των αγίων Πατέρων για τα ιερά λείψανα. Τα ιερά λείψανα είναι απόδειξη της υπάρξεως του Θεού και της αληθινής ζωής που έχει η Εκκλησία. Βεβαιώνουν την υπέρβαση του θανάτου και την  εμπειρία της θεώσεως. Μέσα από τα ιερά λείψανα η Εκκλησία εξασκεί αποτελεσματική ποιμαντική διότι ‘’τά λείψανα των αγίων είναι οι μόνες απαντήσεις στα σύγχρονα οντολογικά, ανθρωπολογικά, κοινωνικά, κοσμολογικά και οικολογικά προβλήματα’’. Στο κεφάλαιο Το ήθος της ελευθερίας και η ελευθερία του ήθους καθορίζεται η αληθινή έννοια της ελευθερίας και περιγράφονται τα όριά της. Ερμηνεύεται η σχετικότητα της ανθρώπινης ελευθερίας και τι είναι το φυσικό και το γνωμικό θέλημα που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Εξηγείται σε τι συνίσταται η ελευθερία των αγίων, οι οποίοι εμπνεόμενοι από την Χάρη του Θεού αγαπούν πραγματικά τον Θεό και τους ανθρώπους, ελευθερώνονται από τον θάνατο, την λογική, τις αισθήσεις και το περιβάλλον. ‘’Πραγματικη ελευθερία είναι η ελευθερία εκ του θανάτου και της αμαρτίας’’. Διαβάζοντας για την κατά Χριστόν σαλότητα και τι είναι οι κατά Χριστόν σαλοί γίνεται κατανοητό ότι ‘’όλη η κατά Χριστόν ζωή, χωρίς να καταργή την λογική και τις αισθήσεις, κινείται πέρα από αυτές και είναι ζωή που συνιστά την κατά Χριστόν σαλότητα’’. Με την μελέτη του βιβλίου θα κατανοήση ο αναγνώστης ότι το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση διαφέρει από τις αναλύσεις που κάνει η φιλοσοφία και η ψυχολογία γιατί είναι θέμα κυρίως θεολογικό. ‘’Δεν μπορεί κανείς έξω από την ησυχαστική μέθοδο, όπως την περιγράφουν οι Πατέρες της Εκκλησίας, να γίνη πρόσωπο. Η μεταμόρφωση του προσώπου είναι η μεγαλύτερη κοινωνική προσφορά. Ο άνθρωπος, ως αναγεννημένος, ως πρόσωπο, παρά τις υπάρχουσες κοινωνικές ακαταστασίες, έχει εσωτερική πληρότητα, αφού ‘’τό πρόσωπο δεν γνωρίζει μοναξιά’’, ζη την ειρήνη και υπερβαίνει ακόμη και τον θάνατο’’.