Απόψεις των Ιστορικών για τα αίτια της εικονομαχιας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ // ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΜΕΡΟΣ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ
Πατερικών χωρίων υπέρ των εικόνων.

ΜΕΡΟΣ Δ' -ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ

Το τέταρτο αυτό μέρος του ανθολογίου των αποσπασμάτων των σχετικών με τις εικόνες, είναι αφιερωμένο στα όσα έχει καταγράψει η ιστορία σχετικά με τα αίτια που οδήγησαν τον Λέοντα Γ’ τον Ίσαυρο να κηρύξει πόλεμο στις εικόνες και την χρήση τους από την Εκκλησία. Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι ψάχνουμε την πρωτογενή αιτία της Εικονομαχίας δεν θ’  ασχοληθούμε με τους λόγους που αναζωπύρωσαν την διαμάχη τον Θ’ αι. κατά την λεγόμενη δεύτερη φάση, μετά την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο και την ορθή και οριστική διατύπωση και επικύρωση της θεολογίας της εικόνας.

Στο τέταρτο μέρος η ύλη κατανέμεται σε δύο τμήματα. Το πρώτο τμήμα είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στους ιστοριογράφους, χρονογράφους, και βιογράφους της Βυζαντίου/Ρωμανίας, οι οποίοι κατέγραψαν τα γεγονότα και διέσωσαν όλο το απαραίτητο πληροφοριακό υλικό για την κατανόηση του φαινομένου. Στο τμήμα αυτό δεν θ’ ασχοληθούμε με το θέμα της αξιοπιστίας των πηγών. Αυτό θα το πράξουμε στο επόμενο.

Μελετώντας κάποιος τις πηγές της περιόδου, μπορεί να παρατηρήσει την συμφωνία αυτών πάνω στα περιστατικά που καταγράφουν. Οι όποιες διαφορές είναι ελάχιστες και δείχνουν την ύπαρξη πολλών ανεξάρτητων πηγών πληροφόρησης. Σπάνια παρατηρείται τέτοιου είδους ομοφωνία, ειδικά όταν πρόκειται για γεγονότα, τα οποία έχουν προκαλέσει συναισθηματική φόρτιση τόσο σε προσωπικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Το δεύτερο τμήμα θα περιλάβει τις απόψεις και θεωρίες των νεότερων ιστορικών για τα αίτια της εικονομαχίας. Ως νεότεροι δέον να νοηθούν οι ιστορικοί από τον ΙΘ’ αιώνα και εφεξής, εκπρόσωποι ή υπηρέτες μιας επιστημονικού και ορθολογικού καθ’ υπόθεση τύπου καταγραφής της ιστορίας. Δυστυχώς όπως θα φανεί,  η εξαγγελία δεν υλοποιείται στην περίπτωση αυτή.

Αντίθετα, το πρόβλημα της αξιοπιστίας των πηγών μετασχηματίζεται σε πρόβλημα αξιοπιστίας των μελετητών των πηγών, στο μέτρο που αυτοί επιτρέπουν ιδεολογίες, σκοπιμότητες και θρησκευτικές πεποιθήσεις προσωπικής αποδοχής να λειτουργούν ως διαθλαστικοί φακοί και να παραμορφώνουν την οπτική τους επί των εξεταζομένων θεμάτων. Υπάρχουν, βέβαια, και περιπτώσεις όπου δεν παρατηρείται αλλοιωμένη κατανόηση των παρεχομένων πληροφοριών, αλλά συνειδητή αποστασιοποίηση από αυτές. Τότε, κατά τα λόγια του καθηγητή π. Γεωργίου Μεταλληνού, δεν γίνεται καταγραφή της ιστορίας, αλλά συγγραφή ιστορικού μυθιστορήματος.   

Σε αυτό το τμήμα θα γίνει προσπάθεια καταγραφής και ελέγχου των επικρατέστερων κατά καιρούς θεωριών για τα αίτια της εικονομαχίας, και θα γίνουν κάποιες παρατηρήσεις στα αμφιλεγόμενα σημεία. Ταυτόχρονα θα φανεί ποια τα αδύνατα σημεία αυτών των θεωριών και ποια θέματα μένουν ακάλυπτα.