Γιατί υπάρχει πόνος και θλίψεις;

    Γιατί όμως υπάρχει ο πόνος στη ζωή των ανθρώπων; Ποια είναι η θεο­λογία του πόνου;

Σύμφωνα με τον Κύριλλο Αλεξανδρείας η αμαρτία δεν ταυτίζεται με τη φύση τού ανθρώπου αλλά ούτε και περιορίζεται απλώς σε ηθικό επίπεδο. Εξαιτίας της πτώσης τού ανθρώπου επήλθε μία οντολογική αλλαγή στην ανθρώπινη ύπαρξη. Τα συμπτώματα της παράβασης στην ανθρώπινη φύση που εμφανίστηκαν αρχικά στους πρωτόπλαστους, δηλαδή η φθορά και ο θάνατος, κληρονομήθηκαν στη συνέχεια σε όλο το ανθρώπινο γένος. Ο Κύριλλος αναφέρει χαρακτηριστικά: « Νενόσηκεν ούν η φύσις την αμαρτίαν δια της παρακοής τον ενός, τουτέστιν Αδάμ, ούτως αμαρτωλοί κατεστάθησαν οι πολλοί, ούχ ως τω Αδάμ συμπαραβεβηκότες, ου γαρ ήσαν πώποτε, άλλως της εκείνου φύσεως όντες της υπό νόμον πεσούσης τον της αμαρτίας...ηρρώστησεν η ανθρωπινή φύσις εν Αδάμ, δια της παρακοής την φθοράν, εισέδυτε ούτως αυτήν τα πάθη»447. Αυτή η νόσος βαραίνει όλο το ανθρώπινο γένος όπως ακριβώς εάν το φυτό πάθει κάποια ζημία στη ρίζα αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ξεραθεί όλο, κατά τον ίδιο τρόπο η παρακοή και η απομάκρυνση τού προπάτορα Αδάμ από το Θεό επέφερε μία οντολο­γική αλλοίωση στη φύση τού ανθρώπου, τη φθορά και την ασθένεια. Ο αμαρτωλός είναι ασθενής και η ασθένεια δεν τιμωρείται αλλά θεραπεύεται448. Αυτή τη θεραπεία την πρόσφερε ο Χριστός στον κόσμο.

Ο Μέγας Βασίλειος αναφερόμενος στο θέμα αυτό λέγει: «Η ασθένεια δεν είναι δημιούργημα τού Θεού. Ο άνθρωπος και όλα τα ζώα πλάσθηκαν με την πρέπουσα κατασκευή, κατά φύσιν, και ο Θεός τα έφερε στην ζωή πλήρη και αρτιμελή. Όταν όμως παρεκτράπηκαν από την φυσική τους κατάσταση, αρρώστησαν». Το ίδιο συμπεραίνει και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Οι αρρώστιες προέρχονται από την προγονική αμαρτία. Εξαι­τίας της ενδυθήκαμε αυτό το ασθενές και θνητό και πολύπαθο σώμα. Η αρρώστια είναι, κατά κάποιο τρόπο, ένας ανώμαλος και απότομος δρόμος, στον οποίο η αμαρτία εισήγαγε το ανθρώπινο γένος, και τού οποίου ο τελευταίος σταθμός είναι ο θάνατος». Η προπατορική αμαρτία έφερε στον κόσμο την φθορά, τις σωματικές ασθένειες και τον ίδιο τον θάνατο. Το γεγο­νός ότι οι άνθρωποι είμαστε ευάλωτοι στην φθορά, στον πόνο και στις αρρώστιες, οφείλεται στην αμαρτία των πρωτοπλάστων. Στην συνέχεια η αμαρτία πλήθυνε και οι ασθένειες πολλαπλασιάσθηκαν449. Ο θάνατος θέτει τέρμα στο κακό, που αλλιώς θα ήταν αθάνατο επί της γης450.

Ο πόνος και η ασθένεια ως παιδαγωγία

  Οι δοκιμασίες, οι πειρασμοί, οι πόνοι των ασθενειών δεν είναι αποτέλε­σμα ενός τιμωρού Θεού, που τέτοιος δεν υπάρχει, αλλά παιδαγωγικές επι­σκέψεις μυστικής και μεγαλειώδους αγάπης, που αποτελούν καταπληκτικές ευκαιρίες καλλιέργειας, ωρίμανσης, ευαισθητοποιήσεως και μετανοίας και σωτήριες αφορμές εξαγιασμού451.

Ο πόνος είναι παιδαγωγία. Σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Σωφρό­νιο: Ο Κύριος ενίοτε εγκαταλείπει την ψυχήν ίνα δοκιμάση αυτήν ίνα δείξη η ψυχή την σύνεσιν και την προαίρεσιν αυτής εάν όμως ο άνθρωπος δεν βιάζη εαυτόν εις το έργον της ασκήσεως τότε η χάρις εγκαταλείπει αυτόν εάν όμως δεικνύη προαίρεσιν η χάρις θα αγαπήση αυτόν και πλέον δεν θα εγκαταλείπη αυτόν»452. Αναφέρει ο Ιερός Χρυσόστομος : «Επεί και ο μακά­ριος Ιώβ έπαθε μεν άπερ έπαθε συγχωρήσαντος τού Θεού, έφερε δε αυτώ τους στεφάνους ου το παθείν μόνον, αλλά και το γενναίως προς άπαντα στήναι τα δεινά και θαυμάζομεν αυτόν άπαντες, ουκ επειδή πάντων αυτόν απεστέρησεν ο διάβολος. Αλλ’ επειδή εν πάσι τούτοις ούν ήμαρτεν, ουδέ εν τοις χείλεσιν αυτού»453.

«Το βάθος των παθημάτων τού Χριστού είναι ανεξιχνίαστον. Καθιστά­μενοι κοινωνοί των παθημάτων Αυτού λαμβάνομεν την δυνατότητα της γνώσεως τού ύψους τού περί ημών Θείου σχεδίου και της αποκτήσεως της τελείας αγάπης. Μετά τον θάνατον ημών τα παθήματα παύουν να είναι θανατηφόρα, ως τούτο συμβαίνει εις την επίγειον ημών «σύστασιν»: Δεν θα δυνηθούν πλέον ταύτα να προξενήσουν απώλειαν της νέας ζωής, ήτις αφθόνως εδωρήθη εις ημάς ως αναφαίρετος κληρονομιά. Το πνεύμα τού ανθρώπου κατέχει την ικανότητα να συλλυπήται μετά πάντων των εστερημένων της δόξης τού Θεού -αληθώς συμπάσχη-, αλλά τούτο θα είναι μόνον ως πολυμερής εκδήλωσις της τα πάντα περιπτυσσομένης αγάπης: Ο θάνατος δεν κυριεύει των εν Χριστώ σεσωσμένων. Ενταύθα επί της γης, οι πνευμα­τικοί άνδρες οδηγούν ημάς μέχρι των πρόθυρων τού θανάτου- συχνάκις όμως ως απάντησις εις την προσευχήν κατέρχεται εφ ημάς η δύναμις της χάριτος και επανορθοί τα ει κατεστραμμένα. Ενίοτε μάλιστα πληθύνει αυτή την εν ημίν ενέργειαν ζωής. Εάν ήμεθα ικανοί, έστω και εις μικρόν βαθμόν, να διεισδύσωμεν εις την άμετρον θλίψιν454 της Θεομήτορος παρά τω σταυρώ, θα εγίνετο εις ημάς εμφανές ότι άνευ της Άνωθεν συνεργίας θα ήτο αδύνατον δια το γήϊνον σώμα να υπομείνη τοιαύτην θλίψιν. Η αγάπη όμως τού Πνεύματος τού Αγίου, διαμένουσα εν Αυτή από της ημέρας τού Ευαγ­γελισμού, υπερενίκησε τον θανάσιμον πόνον Αυτής: Παρέμεινε ζώσα, είδε τον Αναστάντα Υιόν Αυτής αναλαμβανόμενον εις τον ουρανόν και το Πνεύμα το Άγιον το αποσταλέν παρά τού Πατρός εις την δια τού Αίματος Αυτού γεννηθείσαν Εκκλησίαν» αναφέρει ο γέροντας Σωφρόνιος455.

Ο Θεός είναι αγάπη, και οι τρόποι της παιδαγωγίας Του προς τον άνθρωπο είναι θαυμαστοί και ανεξερεύνητοι. Ο γέροντας Παΐσιος έδωσε μία παραστατική εικόνα, όταν τον ρώτησαν, γιατί ο Θεός σε μερικούς ανθρώπους δίνει πολλές δοκιμασίες, ενώ σε άλλους δεν δίνει: «Τι λέγει η Αγία Γραφή; Ον αγαπά Κύριος παιδεύει, (δηλαδή, εκείνον που αγαπά ο Κύριος, τον παιδαγωγεί με θλίψεις). Ένας πατέρας έχει λ.χ. οκτώ παιδιά. Τα πέντε μένουν στο σπίτι, κοντά στον πατέρα τους, και τα τρία φεύγουν μακριά του και δεν τον σκέφτονται. Σ' αυτά που μένουν κοντά του, αν κάνουν καμμιά αταξία, τους τραβάει το αυτί, τους δίνει κανένα σκαμπιλάκι ή αν είναι φρόνιμα τα χαϊδεύει, τους δίνει και καμμιά σοκολάτα. Ενώ αυτά που είναι μακριά, ούτε χάδι ούτε σκαμπίλι έχουν. Έτσι κάνει και ο Θεός. Τους ανθρώπους που είναι κοντά Του και έχουν καλή διάθεση, αν σφάλουν λίγο, τους δίνει ένα σκαμπιλάκι και εξοφλούν ή, αν τους δώση περισσότερα σκαμπίλια, αποταμιεύουν. Σ' εκείνους πάλι που είναι μακριά τους δίνει χρόνια για να μετανοήσουν»456.

Η πνευματική λογική μας διδάσκει, πως οι αρρώστιες και γενικά οι θλί­ψεις, που μας στέλνει ο Θεός, είναι μέσα έκφρασης τού ελέους Του και της ευσπλαχνίας Του για μας. Όπως τα πικρά φάρμακα τους αρρώστους τους ωφελούν πιό πολύ από τα γλυκίσματα, έτσι και αυτές βοηθούν εκείνους που τις υπομένουν στη σωτηρία και στην αιώνια ευτυχία πιο πολύ από τα θαύ­ματα! Συχνά, πολύ συχνά, μια ασθένεια είναι πιο μεγάλη ευεργεσία από ένα θαύμα! Η αρρώστια είναι τόσο ουσιώδης ευεργεσία, ώστε η απαλλαγή μας από αυτή (έστω και με θαύμα!) να μας βλάπτει, αφού αφαιρεί ένα πιο μεγά­λο αγαθό, ένα αγαθό που με κανένα τρόπο δεν μπορεί να συγκριθεί με το πρόσκαιρο αγαθό, που μας προσφέρει με θαύμα η θεραπεία μας από κάποια αρρώστια457. Αναφέρει ο γέροντας Σωφρόνιος: «Εάν αι ρίζαι δεν εισέδυον εις τα σκοτεινά έγκατα της γης -ίσως τοσούτον βαθέως, όσον υψούται και η κορυφή-, εάν ο όγκος των ριζών και η ισχύς αυτών δεν ανταπεκρίνοντο εις τον όγκον και το βάρος τού ορατού τμήματος τού δένδρου, τότε δεν θα ηδύναντο αύται ούτε να τρέφουν, ούτε να στηρίζουν το δένδρο- και ασθενής τις άνεμος θα ανέτρεπεν αυτό. ...Η κίνησις προς τα κάτω, προς το σκότος τα εξώτερον, είναι απαραίτητος εις πάντας ημάς, ίνα παραμείνωμεν σταθεροί εν τω πνεύματι της αυθεντικής χριστιανικής ζωής. Τούτο εκφράζεται εν τη συνεχεί μνήμη της εξ αρχής μηδαμινότητος ημών δια της πλέον αυστηράς αυτομεμψίας εις πάντα. Και όσον βαθύτερον ταπεινούται ο άνθρωπος δια της αυτοκαταδίκης, τοσούτον μάλλον υψούται υπό τού Θεού»458.

Σε ερώτηση μιας μοναχής γιατί ο κόσμος υποφέρει σήμερα τόσο πολύ, ο γέροντας Παΐσιος ανέφερε τα εξής : «Από την αγάπη τού Θεού! Εσύ σαν μοναχή σηκώνεσαι το πρωί, κάνεις τον κανόνα σου, κάνεις κομποσχοίνια, μετάνοιες κ.λπ. Για τους κοσμικούς οι δυσκολίες που περνούν είναι ο κανό­νας τους, οπότε εξαγνίζονται μ' αυτές. Τους κάνουν μεγαλύτερο καλό από την κοσμική καλοπέραση, η οποία δεν τους βοηθάει ούτε να πλησιάσουν στον Θεό, ούτε να αποταμιεύσουν μισθό ουράνιο. Γι’ αυτό πρέπει να τις δέχονται ως δώρα από τον Θεό. Ο Καλός Θεός με τις δοκιμασίες παιδαγωγεί σαν καλός Πατέρας τα παιδιά Του, από αγάπη, από θεία καλωσύνη, και όχι από κακότητα ούτε από κοσμική, νομική, δικαιοσύνη, γιατί θέλει να επιστρέψουν κοντά Του. Επειδή δηλαδή θέλει να σώσει τα πλάσματα Του και να κληρονομήσουν την ουράνια Βασιλεία Του, επιτρέπει τις δοκιμασίες, για να παλέψει ο άνθρωπος, να αγωνισθεί και να δώσει εξετάσεις στην υπομονή στους πόνους, ώστε να μην μπορεί να Τού πει ο διάβολος: «Πως τον ανταμείβεις αυτόν ή πως τον σώζεις, αφού δεν κοπίασε;». Τον Θεό δεν Τον ενδιαφέρει αυτή η ζωή, αλλά η άλλη. Πρώτα μας φροντίζει για την άλλη ζωή και ύστερα γι αυτήν»459.

Ο πτωχός Λάζαρος, για τον οποίο μιλάει το Ευαγγέλιο, δεν θεραπεύθη­κε ποτέ από την βαριά αρρώστια του, ούτε απηλλάγη από τη φτώχεια του. Πέθανε στην ταλαίπωρη εκείνη κατάσταση, στην οποία βασανιζόταν τόσα χρόνια. Όμως, λόγω της υπομονής του, οι άγγελοι τον επήραν και τον επή­γαν στην αγκαλιά του Αβραάμ. Η αγία Γραφή μας λέγει ολοκάθαρα, πως ο Θεός σε κείνους που αγαπάει στέλνει πολλές πίκρες, και κυρίως αρρώστιες σωματικές. Σε κάθε της σελίδα η αγία Γραφή μας λέγει, ότι όλοι ανεξαιρέ­τως οι άγιοι πέρασαν την επί γης ζωή τους βαδίζοντες την οδό την στενή και τεθλιμμένη, που είναι γεμάτη θλίψεις, πίκρες, στερήσεις460.

Συμβουλεύει ο μακαριστός γέροντας Παΐσιος: «Όταν έχουμε κάποια αναπηρία, αν κάνουμε υπομονή και δεν γκρινιάζουμε, τότε έχουμε μεγαλύ­τερο μισθό. Γιατί όλοι οι ανάπηροι αποταμιεύουν. Ένας κουφός από το αυτί, ένας τυφλός από το τυφλό μάτι, ένας κουτσός από το κουτσό πόδι. Είναι μεγάλη υπόθεση! Αν κάνουν και λίγο αγώνα κατά των ψυχικών παθών, θα έχουν να λάβουν και στεφάνια από τον Θεό. Βλέπεις, οι ανάπη­ροι πολέμου παίρνουν σύνταξη, παίρνουν και παράσημα. Όποιος έχει ομορφιά, λεβεντιά, υγεία, και δεν αγωνίζεται να κόψη τα ελαττώματά του, θα τού πει ο Θεός: «Απήλαυσες στην ζωή σου τα αγαθά σου, την λεβεντιά σου! Τι σου χρωστώ τώρα; Τίποτε». Ενώ όποιος έχει μία αναπηρία -είτε έτσι γεννήθηκε, είτε την κληρονόμησε από τους γονείς του, είτε την απέ­κτησε αργότερα-, πρέπει να χαίρεται, γιατί έχει να λάβει στην άλλη ζωή. Όταν μάλιστα δεν έχει φταίξει, θα έχει καθαρό ουράνιο μισθό, χωρίς κρα­τήσεις. Δεν είναι μικρό πράγμα μία ολόκληρη ζωή να μην μπορεί κάποιος λ.χ. να απλώσει το πόδι του, να μην μπορεί να καθήσει, να μην μπορεί να κάνη μετάνοιες κ.λπ. Στην άλλη ζωή ο Θεός θα τού πη: «Έλα, παιδί μου, κάθησε πια αιώνια άνετα σ’ αυτήν την πολυθρόνα». Γι’ αυτό λέω, χίλιες φορές να είχα γεννηθεί καθυστερημένος διανοητικά, τυφλός, κουφός, γιατί θα είχα να λάβω τότε από τον Θεό. Οι ανάπηροι, εάν δεν γογγύζουν, αλλά δοξολογούν ταπεινά τον Θεό και ζουν κοντά Του, θα έχουν την καλύτερη θέση στον Παράδεισο. Ο Θεός θα τους κατατάξει με τους Ομολογητές και τους Μάρτυρες, που έδωσαν για την αγάπη τού Χριστού τα χέρια και τα πόδια τους, και τώρα στον Παράδεισο φιλούν με ευλάβεια συνέχεια τα πόδια και τα χέρια τού Χριστού»461.

Ο γέροντας Σωφρόνιος αναφέρει τα εξής: «Μερικές φορές οι δοκιμασίες και οι δυσκολίες που μας συμβαίνουν μας βάζουν στη θέση ενός ταξιδιώτη που ξαφνικά βρίσκει τον εαυτό του στο χείλος της αβύσσου, από το οποίο είναι αδύνατο να επιστρέψει. Η άβυσσος είναι το σκότος της άγνοιας και ο φόβος της αιχμαλωσίας από το θάνατο. Μόνο η ενέργεια της αγιασμένης απελπισίας θα μας κάνει ικανούς να τα υπερπηδήσουμε. Αφού πεισθούμε από κάποια μυστηριώδη δύναμη, ριχνόμαστε στο άγνωστο επικαλούμενοι το όνομα τού Κυρίου. Και τι συμβαίνει; Αντί να σπάσουμε το κεφάλι μας στους βράχους, αισθανόμαστε ένα αόρατο χέρι να μας οδηγεί ευγενικά και να σωζόμαστε. Το να ρίχτουμε στο άγνωστο σημαίνει εμπιστοσύνη στο Θεό. Απελπισμένοι από τους ισχυρούς της γης, αρχίζουμε να ερευνούμε για μία νέα ζωή, στην οποία η πρώτη θέση δίνεται στο Χριστό»461.

Ο Ιερός Χρυσόστομος μας βοήθα να τοποθετηθούμε σωστά απέναντι στην δοκιμασία της ασθενείας, στην ιατρική αυτή τού Θεού: «Ας μην δυσα­νασχετούμε, ούτε να δειλιάζουμε όταν μας συμβεί κάτι απροσδόκητο, αλλά ας αφήνουμε Αυτόν που τα γνωρίζει καλά αυτά, να δοκιμάζει στην φωτιά την ψυχή μας, όσο καιρό θέλει. Διότι αυτό το κάνει για το συμφέρον και την ωφέλεια των δοκιμαζόμενων. Ένας γιατρός είναι γιατρός όχι μόνον όταν λούζει και τρέφει τον άρρωστο αλλά και όταν καυτηριάζει και κόβει. Γνω­ρίζοντας λοιπόν ότι ο Θεός είναι περισσότερο φιλόστοργος από όλους τους γιατρούς, μην εξετάζεις με περιέργεια, ούτε να ζητάς από Αυτόν λόγο για την θεραπεία»463.

Γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος σε άρρωστο φίλο του: «Να φιλοσοφείς την αρρώστια... και να την θεωρείς παιδαγωγία για το συμφέρον σου... Άφησε το σώμα να πάσχει τα δικά του, αφού οπωσδήποτε, ή τώρα ή αργότερα, θα διαλυθεί σύμφωνα με τον φυσικό νόμο. Την ψυχή όμως κράτα την ψηλά, και με τους λογισμούς να βρίσκεσαι μαζί με τον Θεό». Ο ίδιος Άγιος, αναφερόμενος στην δική του περίπτωση, γράφει: «Πονώ στην αρρώ­στια μου, αλλά χαίρομαι». Η χαρά αυτή είναι η χαρά τού Χριστού που γεμί­ζει την ψυχή τού δοκιμαζόμενου πιστού γι' αυτό είναι ανεξήγητη για τον άνθρωπο που δεν πιστεύει στον Χριστό464.

Όταν ο πιστός βλέπει την ασθένειά του με καλό λογισμό, παίρνει πνευ­ματική δύναμη. Βλέπει π.χ. σε πόσο χειρότερη θέση βρίσκονται άλλοι ασθε­νείς, και νοιώθει να αλαφρώνει το βάρος της δικής του ασθενείας. Βλέπει με πόση καρτερία αντιμετωπίζουν άλλοι την ασθένεια τους και παραδειγματίζεται. Φέρνει στον νου του τα πάθη τού Χριστού και το μέγεθος της θείας αγάπης, και συντρίβεται. Χαρακτηριστική είναι η ευχή τού γέροντος Παϊσίου σε ασθενή: «Καλή υπομονή. Εύχομαι ο Χριστός να σου αυξάνει την αγάπη Του, για να ξεχνιέται ο πόνος σου». Για την αντιμετώπιση των ασθενειών έλεγε επιγραμματικά: «Ο πνευματικά υγιής γλεντά την αρρώ­στια του. Ο άρρωστος (πνευματικά), υποφέρει»!465

Οι Άγιοι όχι μόνο χαίρονται στην αρρώστια τους, αλλά, επειδή γνωρί­ζουν την ωφέλεια που προξενείτε από αυτήν, ανησυχούν όταν μένουν πολύ καιρό υγιείς! Διαβάζουμε στο Γεροντικό: Ήταν ένας Γέροντας που συνεχώς κακοπαθούσε και αρρώσταινε. Κάποτε λοιπόν πέρασε έναν ολόκληρο χρόνο χωρίς να πάθει κακό, και γι' αυτό στενοχωριόταν υπερβολικά και έκλαιγε, λέγοντας: «Μ' εγκατέλειψε ο Θεός και δεν μ’ επισκέφθηκε!»466



447. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Ερμηνεία εις την προς Ρωμαίους επιστολή, Ρ. 74, 788-789. Το αίτημα για μετάνοια αποτελεί διαχρονικό εξαιτίας της συνεχιζόμενης παρουσίας της αμαρτίας στον κόσμο. Ο Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος αναφέρει: «εν τω παραδείσω ο άνθρωπος μεμεθυσμένος εκ της θανατηφόρου ηδονής της εωσφορικής αυτοθεώσεως, εγένετο παράφρων και δέσμιος του άδου. Εστραμμένος προς εαυτόν ως προς κέντρον, θάττον ή βράδιον θα πρόσκρουση εις το καταθληπτικόν κενόν, εκ τού οποίου εκάλεσεν ημάς ο Δημιουργός εις την ζωήν. Όταν δε ο άνθρωπος στραφή προς τα έξω εις αναζήτησιν αντισταθμίσματος τινός εν τω περιβάλλοντι αυτόν κόσμω, υπόκειται εις παντός είδους διαστροφήν και δύναται ν' αποβή ικανός δι' οιονδήποτε έγκλημα...εκτός Χριστού, άνευ τού Χριστού, δεν υπάρχει λύσις εις την τραγωδίαν της επιγείου ιστορίας της ανθρωπότητος. Η γήϊνη ατμόσφαιρα αποπνέει οσμήν αίματος. Η οικουμένη τρέφεται καθ' εκάστην δι' ειδήσεων περί φόνων ή βασανισμών των ηττηθέντων εις αδελφοκτόνους συγκρούσεις. Τα μέλανα νέφη τού μίσους καλύπτουν από των οφθαλμών ημών το Ουράνιον Φως. Οι άνθρωποι μόνοι δημιουργούν δι' εαυτούς την κόλασιν αυτών. Άνευ της ολοκληρωτικής αλλαγής ημών δια της μετανοίας, δεν θα επέλθη η λύτρωσις τού κόσμου». Βλ. Οψόμεθα τον Θεόν,σ.47.

448. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις την προς Ρωμαίους, PG 74,785: «Επιτρέχοντος τού θανάτου καθ' ομοιότητα την Αδάμ το εξ αυτού παν γένος, ώσπερ φυτού παθόντος βλάβος εις ρίζαν, πάσα πως ανάγκη τους εξ αυτού γεγονότος μαραίνεσθαι κλώνας».

449 Ιερομόναχου π. Γρηγορίου, Οι ασθένειες και ο πιστός, στο www.alopsis.gr.

450 Αρχιμ. Γεωργίου Καψάνη, Ο πόνος στη ζωή μας, στο ΈΚΦΡΑΣΗ τ. 94, (www.alopsis.gr).

451 Μοναχού Μωυσέως, Ο Άγιος πόνος, σ.40.

452 Αρχ.Σωφρονίου, Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σ.312.

453. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Προς Σταγείριον, PG 47,463.

454. Αρχιμ.Σωφρονίου, Περί Προσευχής,σ.227.

455. Αρχ.Σωφρονίου, Η ζωή του ζωή μου, σ.36.

456. Ι ερομόναχου π. Γρηγορίου, Οι ασθένειες και ο πιστός, στο www. alopsis.gr.

457. Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, Θαύματα και Σημεία, σ. 15-21.

458. Αρχιμ. Ζαχαρία (Ζάχαρου), Αναφορά στη θεολογία τού γέροντα Σωφρονίου, σ. 121.

459. Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτον, Λόγοι, τ. Δ', Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος», Σουρωτή.

460. Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, Θαύματα και Σημεία. 15-21.

461. Γέροντος Παϊσίου  Αγιορείτου, Λόγοι, τ.Δ', Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος», Σουρωτή

462. Αρχ.Σωφρονίου, Η ζωή τού ζωή μου, σ.82.

--------------------------------


ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ Ο ΠΟΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΘΛΙΨΕΙΣ;

Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΚΑΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ ΣΤΗ ΖΩΗ

ΑΡΧΙΜ. ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΛΕΜΟΝΤΖΗ ΔΡ.Θ

Αρχιερατικού Επιτρόπου Καμπανίας 

Sourse: http://www.egolpion.com/