Ο Τίμιος Κάλαμος της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου Αγίου Όρους

Η σταυροθήκη της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου Αγίου Όρους
με λωρίδα εμφυτευμένου Τιμίου Καλάμου σε όλο το μήκος και πλάτος
του σταυρού.

Ως γνωστόν, ο Τίμιος Κάλαμος είναι το καλάμι που έδωσαν οι Ιουδαίοι στη δεξιά χείρα του Χριστού, αντί βασιλικού σκήπτρου, αφού τον ενέδυσαν κόκκινη χλαμύδα, αντί βασιλικής πορφύρας, θέλοντας να τον εμπαίξουν ότι τάχα ήταν βασιλιάς. Με τον κάλαμον αυτόν στη συνέχεια τον κτύπησαν στην κεφαλή, όπως αναφέρει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος (κεφ. 27, 27-31).

Τότε οἱ στρατιῶται τοῦ ἡγεμόνος παραλαβόντες τὸν Ἰησοῦν εἰς τὸ πραιτώριον συνήγαγον ἐπ’ αὐτὸν ὅλην τὴν σπεῖραν. καὶ ἐκδύσαντες αὐτὸν χλαμύδα κοκκίνην περιέθηκαν αὐτῷ, καὶ πλέξαντες στέφανον ἐξ ἀκανθῶν ἐπέθηκαν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ καὶ κάλαμον ἐν τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ, καὶ γονυπετήσαντες ἔμπροσθεν αὐτοῦ ἐνέπαιξαν αὐτῷ λέγοντες, Χαῖρε, βασιλεῦ τῶν Ἰουδαίων, καὶ ἐμπτύσαντες εἰς αὐτὸν ἔλαβον τὸν κάλαμον καὶ ἔτυπτον εἰς τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ. καὶ ὅτε ἐνέπαιξαν αὐτῷ, ἐξέδυσαν αὐτὸν τὴν χλαμύδα καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ, καὶ ἀπήγαγον αὐτὸν εἰς τὸ σταυρῶσαι.

  

Μεταβυζαντινή εικόνα του Χριστού με τίτλο Ο ΝΥΜΦΙΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.
Ο Τίμιος Κάλαμος που κρατά ο Ιησούς στα χέρια Του δεν συμβαδίζει με την
περιγραφή του βυζαντινού κειμηλίου του Τιμίου Καλάμου από τον
Νικόλαο Μεσαρίτη, σκευοφύλακα της εκκλησίας της Θεοτόκου του Φάρου
στη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη, στην οποία είχαν συγκεντρωθεί
τα περισσότερα χριστιανικά κειμήλια όλου του κόσμου.

Ο Τίμιος Κάλαμος ήταν ένα χριστιανικό και βυζαντινό κειμήλιο, αφού αναφέρεται σε κείμενο που προέρχεται από τον σκευοφύλακα της Θεοτόκου του Φάρου στα τέλη του 12ου αιώνα, Νικόλαο Μεσαρίτη (ρήτορα, θεολόγο, συγγραφέα και αργότερα Μητροπολίτη Εφέσου), ο οποίος σε ρητορική έκφραση (δεκάλογος) θα επιλέξει δέκα κειμήλια που βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη (τα οκτώ από τη Θεοτόκο του Φάρου) και θα τα επαινέσει (βλέπε 279 - Ο δεκάλογος του Νικόλαου Μεσαρίτη, σκευοφύλακα της Θεοτόκου του Φάρου). Η Θεοτόκος του Φάρου ήταν μία βυζαντική εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη, κτισμένη στο νότιο τμήμα του Μεγάλου ή Ιερού Παλατίου των βυζαντινών αυτοκρατόρων και ονομάστηκε έτσι λόγω του φάρου που βρίσκονταν δίπλα της ακριβώς. Στην εκκλησία ετούτη φυλάσσονταν η σημαντικότερη συλλογή χριστιανικών κειμηλίων όλου του κόσμου.

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Για το βυζαντινό κειμήλιο του Τιμίου Καλάμου γράφει ότι δεν ήταν όπως ένα κοινό συνηθισμένο καλάμι, λεπτό και εύθραυστο, με κόμπους που το χώριζαν σε μέρη, αλλά ήταν μεγάλων διαστάσεων και κατά το μήκος (ἀλλ᾽ εὐμήκης), αλλά και κατά το πάχος του, όσο ο βραχίονας ενός άνδρα με μεγάλα χέρια (παχὺς ὀποῖος ἀνδρός τινος βριαρόχειρος βραχίων ἐστί), και επίσης λείος, χωρίς κόμπους και μέρη (ἀλλ᾽ ἄκομπος, ἀλλ᾽ ἀγόνατος). Το είδος αυτού του χονδρού καλάμου χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Παλαιστίνης αντί ελάτινων δοράτων σε μάχες με τους εχθρούς τους.

Περιγραφή του Τιμίου Καλάμου από τον Νικόλαο Μεσαρίτη, σκευοφύλακα της εκκλησίας
της Θεοτόκου του Φάρου στη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη.

Στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους αποθησαυρίζεται μία σερβική λειψανοθήκη που έχει στο μέσο κοίλωμα πατριαρχικό σταυρό (Τίμιο Ξύλο;). Ο Σταυρός φέρει σε όλο το μήκος και πλάτος του μία λωρίδα εμφυτευμένου Τίμιου Καλάμου. Γύρω-γύρω από τον Σταυρό υπάρχουν σε φατνώματα λείψανα επωνύμων αγίων της Εκκλησίας. Η λειψανοθήκη αυτή πρέπει να δωρήθηκε στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου από Σέρβους ευγενείς.

Η χρονολογία κατασκευής της λειψανοθήκης ανάγεται από τους ερευνητές στον 16ο -17ο αιώνα, ενώ η ίδια η λειψανοθήκη δεν φέρει καμία κτητορική ή αφιερωτική επιγραφή ή χρονολογία, σύμφωνα με την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου (εδώ).

Η λειψανοθήκη του Τιμίου Καλάμου.
Ιερά Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους.

Σύμφωνα με την περιγραφή του Βασίλι Μπάρσκι (βλ. Βασίλι Γκρηγκόροβιτς Μπάρσκι, Τα ταξίδια του στο Άγιον Όρος 1725-1726 1744-1745, με την φροντίδα και τα σχόλια του ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά, Αγιορείτικη Εστία-Μουσείο Μπενάκη, Θεσσαλονίκη 2009):

Ο δεύτερος σταυρός είναι επίσης μεγάλος και βρίσκεται σε ειδικό κιβώτιο, με παρόμοιες επιγραφές στα σερβικά ή βουλγαρικά. Έχει μόνον μία οριζόντια κεραία, επάνω από την οποία είναι κλεισμένα, σε τέσσερα χωρίσματα, μικρά μέρη των λειψάνων των τεσσάρων Ευαγγελιστών, στις δε δύο πλευρές αυτών, εκατέρωθεν, τα λείψανα των αγίων Αποστόλων Θωμά και Ανδρέα. Κάτω από την οριζόντια [κεραία] βρίσκονται τα λείψανα δεκαοκτώ αγίων της Σερβίας και της Βουλγαρίας. Όλα τα λείψανά του είναι είκοσι έξι. Περισσότερο από όλα αυτά, άξια ευλαβείας και προσκυνήσεως είναι ο τίμιος, από τα πάθη του Χριστού, Κάλαμος, που είναι τοποθετημένος καθ’ όλο το μήκος του σταυρού, [που] αναδίδει απερίγραπτη ευωδία. Είναι πέραν αμφιβολίας αυτός που βλέπουμε ο πραγματικός και φυσικός κάλαμος. Όμως και το ξύλο του σταυρού δεν είναι απλό, αλλά Ζωοποιό, όπως είναι γνωστό από τις επιγραφές και την παράδοση των εκεί πατέρων, αλλά και από την όψη του σου διώχνει κάθε αμφιβολία, διότι δεν είναι εντελώς μαύρο, αλλά μαυροκόκκινο κι έχει πολλές ρωγμές επάνω, πράγμα που ταιριάζει σε πολύ παλιό ξύλο. Δεν είναι γνωστό όμως από ποιόν χαρίστηκε.