«Ὁ ὅλος ἄνθρωπος» Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

 

«Θά ἤθελα νά συγχαρῶ τήν Agrinio Media γιά τό Στρατηγικό Συνέδριο «Δυτικά ἐπιχειρεῖν 2022 – Ἀπό τήν Σταθερότητα στήν Περιφερειακή Ἀνάπτυξη» πού διοργάνωσε, καί θά δοθῆ ἡ δυνατότητα νά ἀναπτυχθοῦν θέματα σχετικά μέ τίς ἐπιχειρήσεις, τόν τουρισμό καί τήν ἀνάπτυξη τοῦ τόπου μας.

Ἐπιπροσθέτως, θά ἤθελα νά εὐχαριστήσω γιά τήν πρόσκληση νά συμμετάσχω σέ αὐτό τό σημαντικό Συνέδριο, καί μάλιστα μέ τό σκεπτικό, ὅπως μοῦ γράψατε, ὅτι «ἔχουμε βαθειά πεποίθηση πώς ὁ ρόλος τῆς Ἐκκλησίας ἔχει ἐπιρροές σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς καί δέν περιορίζεται στά ποιμαντορικά ζητήματα. Ἐκτιμοῦμε πώς ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητα ἔχει τήν ἐπίδρασή της ἀκόμη καί στό πῶς προσεγγίζει ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος τήν ἐπιχειρηματικότητα στόν πρωτογενῆ τομέα καί ἄλλους τομεῖς».

Πράγματι, ἡ Ἐκκλησία δέν περιορίζεται σέ μερικούς τοίχους καί μόνον στήν λατρεία της, ἀλλά ἀγκαλιάζει ὅλο τόν βίο καί τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου, στήν οἰκογένεια καί τήν κοινωνία, πάντοτε, ὅμως, μέσα ἀπό τήν προοπτική τῆς θεολογίας της καί μέσα ἀπό τούς διακριτούς της ρόλους, χωρίς νά ἀναμειγνύεται στήν πολιτική καί σέ ἄλλα ἀλλότρια θέματα, ἀλλά πάντοτε νοηματοδοτεῖ τόν ἀνθρώπινο βίο. Ἄλλωστε, ὅλα τά θέματα ἀπό τήν φύση τους εἶναι ἀνόητα, ἀλλά ἐμεῖς τούς δίνουμε τό ἰδιαίτερο νόημα, ἀνάλογα μέ τόν τρόπο τῆς ζωῆς μας.

Ὅπως γνωρίζετε εἶμαι στήν Περιφερειακή Ἑνότητα τῆς Αἰτωλοακαρνανίας, καί μάλιστα στήν ἱστορική Μητρόπολη Ναυπάκτου, εἴκοσι ἑπτά χρόνια καί συμμετέχω σέ ὅλη τήν ζωή τῆς κοινωνίας καί αὐτήν τήν ἐποχή εἶμαι Τοποτηρητής τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας, καί χαίρομαι πού εἶμαι μαζί σας.

Μέ τήν παρουσία μου θά ἤθελα νά πῶ ὅτι τό κέντρο τῆς κοινωνίας, τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ἐπιχειρήσεως, τοῦ τουρισμοῦ, τῆς ἀνάπτυξης εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Καί ὁ ἄνθρωπος, ὅπως ἔλεγε ὁ Ἔριχ Φρόμ δέν ἐξαντλεῖται στό «ἔχειν», ἀλλά πρέπει νά ἐπεκτείνεται στό «εἶναι». Πρόκειται γιά κλασσικό ἐρώτημα πού ἔθεσε σέ βιβλίο του μέ τίτλο: «Νά ἔχεις ἤ νά εἶσαι;», δηλαδή ἄν ὁ ἄνθρωπος εἶναι μόνον αὐτό πού ἔχει, ὅταν χαθῆ αὐτό πού ἔχει, τότε ποιός θά εἶναι;

Φυσικά, στήν ὀρθόδοξη θεολογία λέμε ὅτι δέν εἴμαστε ἰδεαλιστές καί μεταφυσικοί, οὔτε ματεριαλιστές ἤ ὑλιστές, ἀλλά πιστεύουμε στόν «ὅλο» ἄνθρωπο καί στήν ἑνότητα τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό, τήν κοινωνία καί τό φυσικό περιβάλλον.

Στήν Δύση ἀπό τόν 17ο αἰώνα καί μετά τέθηκε ὡς ἀρχή ἀπό τόν Ζάν Ζάκ Ρουσσώ τό «ἐπάνοδος στήν φύση», δηλαδή ὅτι πρέπει νά ἀποβληθῆ τό μεταφυσικό στοιχεῖο ἀπό τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου καί νά παραμείνουμε στό φυσικό. Ἀμέσως, ὅμως, μετά ἄρχισε νά ἀναπτύσσεται ὁ προσδιορισμός τοῦ ποιός εἶναι ὁ φυσικός ἄνθρωπος, ποιό εἶναι τό βασικό στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπου καί ὅπως εἶναι ἑπόμενο δόθηκαν πολλές ἀπαντήσεις.

Ὁ Ρενέ Ντεκάρτ ταύτισε τήν ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν λογική, καί ἀναπτύχθηκε ἡ λεγόμενη λογικοκρατία μέ τό περιβόητο ἀπόφθεγμά του «σκέπτομαι ἄρα ὑπάρχω», ὅτι κέντρο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ λογική.

Οἱ Ἄγγλοι ἐμπειριστές Τζών Λόκ καί Ντέιβιντ Χιούμ θεώρησαν τίς αἰσθήσεις ὡς βασικό στοιχεῖο γνώσεως, οἱ ὁποῖες προσδιορίζουν καθοριστικά τόν ἄνθρωπο, καί ἀνέπτυξαν τήν αἰσθησιοκρατία μέ ἀπόφθεγμα τό «οὐδέν ἐν τῇ νοήσει ὅ μή πρότερον ἐν τῇ αἰσθήσει».

Ὁ Ἰμμανουέλ Κάντ, προσδιορίζοντας τόν ἄνθρωπο, στάθηκε στό μέσον μεταξύ λογικοκρατίας καί ἐμπειριοκρατίας γιά νά τονίση τήν λεγόμενη «ὑπερβατολογική ἀρχή», ὅτι σημασία ἔχει ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, ἀπηλλαγμένη ἀπό τήν ἀναγκαιότητα τῆς φύσης.

Ὁ Ἄρτουρ Σοπενχάουερ ἔθεσε τήν βούληση ὡς μεταφυσική ἀρχή κατανόησης τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου στό περίφημο σύγγραμμά του «ὁ κόσμος ὡς βούληση καί παράσταση», πού σημαίνει ὅτι ἡ βούληση χαρακτηρίζει τόν ἄνθρωπο.

Ὕστερα, ἡ δυτική ἀνθρωπολογία μέσα ἀπό διάφορες διεργασίες ἔφθασε στόν ὑπεράνθρωπο τοῦ Νίτσε, καί τά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τοῦ ὑπερανθρώπου εἶναι τέσσερα, ἤτοι ἡ ἀνάγκη νά φονευθῆ ὁ Θεός, τό νά μή λυπᾶται κανείς τόν πλησίον, ὁ ἀνελέητος καί ἀνεύθυνος πόθος γιά τήν ἐξουσία, καί ὅλα ἐπιτρέπονται, ἀφοῦ γιά τόν ὑπεράνθρωπο δέν ὑπάρχει οὔτε καλό οὔτε κακό. Αὐτός ὁ ὑπεράνθρωπος τοῦ Νίτσε, μέ τόν ναζισμό αἱματοκύλισε τήν ἀνθρωπότητα καί ἀκόμη σήμερα βιώνουμε τά ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς νοοτροπίας.

Στήν συνέχεια ἀναπτύχθηκε ὁ ὑπαρξισμός, ὅπως ἐκφράσθηκε ἀπό τόν Ζάν-Πόλ Σάρτρ, σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο «ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη εἶναι φορέας τῆς ὀντολογικῆς ἀρχῆς τοῦ μηδενός, ἀρχίζει ἀπό τό μηδέν καί καταλήγει στό μηδέν», ὁπότε ἰσχύει τό ἀπόφθεγμα «οἱ ἄλλοι εἶναι ἡ κόλασή μου».

Ἑπομένως, ἡ περί ἀνθρώπου διδασκαλία στήν δύση ξεκίνησε ὡς ἔμβρυο ἀπό τόν Ζάν Ζάκ Ρουσσώ, μεγάλωσε μέ ἄλλα φιλοσοφικά συστήματα καί ἔφθασε στόν ὑπεράνθρωπο τοῦ Νίτσε, ὁ ὁποῖος ὑπεράνθρωπος αὐτοκτόνησε μέ τίς θεωρίες τοῦ Σάρτρ, γιατί δέν μπορεῖ κανείς νά θεωρήση ὡς ἀνθρωπισμό τό «μηδέν», καί ὅτι «οἱ ἄλλοι εἶναι ἡ κόλασή μας».

Ἀντίθετα, στήν Ὀρθόδοξη παράδοση ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωση Θεοῦ, καί κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο ὁ Θεός δημιούργησε τόν ἄνθρωπο «οἷον τινα κόσμον δεύτερον, ἐν μικρῷ μέγαν, ἐπί τῆς γῆς ἵστησιν, ἄγγελον ἄλλον, προσκυνητήν μικτόν, ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης, βασιλέα τῶν ἐπί γῆς, βασιλευόμενον ἄνωθεν, ἐπίγειον καί οὐράνιον, πρόσκαιρον καί ἀθάνατον, ὁρατόν καί νοούμενον, μέσον μεγέθους καί τελειότητος∙ τόν αὐτόν πνεῦμα καί σάρκα».

Ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης ἐπηρεασμένος προφανῶς ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο θά γράψη γιά τόν κόσμο «ὁ κόσμος, ὁ μικρός, ὁ μέγας», καί εἶναι ὁ μικρός, καί ὁ μέγας, γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ «κόσμος ὁ δεύτερος, ἐν μικρῷ ὁ μέγας».

Καί φυσικά, τό περί ἀνθρώπου ἐρώτημα συνδέεται σαφῶς μέ τό περί Θεοῦ ἐρώτημα. Τό τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος συνδέεται μέ τό τί εἶναι ὁ Θεός. Σήμερα ὅλοι θεολογοῦν μέ διαφορετικό τρόπο, καί οἱ λεγόμενοι ἄθεοι θεολογοῦν μέ τόν τρόπο τους. Γιά παράδειγμα ὁ Νίκος Καζαντζάκης λίγο πρίν τόν θάνατό του ἔγραφε: «Τρία τά θεολογικά στάδια τῆς ζωῆς μου πού πέρασα. 1. Θεέ μου ἐσύ θά μέ σώσεις. 2. Θεέ μου ἐγώ θά σέ σώσω. 3. Θεέ μου μαζί θά ἀγωνισθοῦμε, μαζί θά σωθοῦμε». Πρόκειται γιά τρεῖς ἐπηρεασμούς πού δέχθηκε ὁ ἴδιος στήν ζωή του, πρῶτα ἀπό τόν Θεό τῆς Ἐκκλησίας, ἕπειτα ἀπό τόν «θεό» τοῦ Νίτσε καί στήν συνέχεια ἀπό τόν «θεό» τοῦ Μπερξόν.

Ὅμως, ὁ Θεός τῆς παραδόσεώς μας δέν εἶναι ὁ Θεός τῆς μεταφυσικῆς οὔτε τοῦ ὑπαρξισμοῦ, ἀλλά ὁ Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν, ὁ Θεός τῆς Ρωμηοσύνης, τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τοῦ Φώτη Κόντογλου καί ὅλων τῶν συγχρόνων ἁγίων πού βρίσκονται στό κέντρο τοῦ κόσμου καί κυριαρχοῦνται ἀπό τήν ἀγάπη. Καί ὁ ἄνθρωπος τῆς παραδόσεώς μας εἶναι γεμάτος ἀγάπη καί τρυφερότητα γιά κάθε πλησίον.

Τελικά, οἱ ἐπιχειρήσεις καί ἡ ἀνάπτυξη δέν πρέπει νά ἀναφέρονται στόν «μονοδιάστατο ἄνθρωπο», γιά τόν ὁποῖον μιλοῦσε ὁ Μαρκοῦζε, ἀλλά πρέπει νά ἀποβλέπουν στόν ὅλο ἄνθρωπο, τόν «κόσμον τόν δεύτερον, τόν ἐν μικρῷ μέγαν», καί ἔτσι ἐκλαμβάνω τήν πρόσκλησή μου νά παρευρεθῶ στό Συνέδριο αὐτό, γιά τό ὁποῖο σᾶς εὐχαριστῶ πού τιμᾶτε τήν Ἐκκλησία ὡς θεσμό καί ὡς ζωή, καί εὔχομαι καλή εὐόδωση τῶν ἐργασιῶν του.

Ὁμιλία στὸ Συνέδριο «Δυτικά Ἐπιχειρεῖν 2022», Ἀγρίνιο 18 Ἰουνίου 2022