Μαρτυρία και διδαχή Μικρή εισαγωγή στους ψαλμούς

Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Παπαγιάννης (†)

Ψαλμοι

Οι ψαλμοί είναι μια συλλογή 150 θρησκευτικών ποιημάτων, που περιλαμβάνονται σε ένα από τα 49 βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, το οποίο ονομάζεται επίσης Ψαλμοί ή Ψαλτήριον.

Το ψαλτήριον ήταν μουσικό όργανο, με τη συνοδεία του οποίου ψάλλονταν τα ποιήματα αυτά. Επομένως ψάλλω αρχικά εσήμαινε: παίζω το ψαλτήρι ή τραγουδώ με τη συνοδεία του ψαλτηρίου. Σήμερα όμως οι ψαλμοί διαβάζονται ή ψάλλονται χωρίς τη συνοδεία οργάνου· και γι’ αυτό σήμερα ψάλλω σημαίνει: τραγουδώ τους ψαλμούς ή άλλους εκκλησιαστικούς ύμνους.

Οι ψαλμοί γράφτηκαν σε διάφορες εποχές από το 1000 μέχρι το 450 π.Χ. περίπου. Πάρα πολλοί από αυτούς είναι ποιήματα του βασιλέως και προφήτου Δαβίδ και γι’ αυτό συνήθως λέγονται όλοι ψαλμοί του Δαβίδ.

Το περιεχόμενο των ψαλμών είναι ποικίλο. Όπως παρατηρούν οι πατέρες, ενώ καθένα από τα άλλα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης είναι αποκλειστικά ιστορικό ή διδακτικό ή προφητικό, στο βιβλίο των Ψαλμών τα βρίσκουμε όλα. Υπάρχουν ψαλμοί ιστορικοί, διδακτικοί, προφητικοί· προσευχές προς τον Θεό, στις οποίες ο ποιητής εκφράζει τα συναισθήματά του, τα προβλήματα και τις ανάγκες του και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει, για τα οποία ζητεί την προστασία και τη βοήθεια του Θεού· ή περιγράφει τις ιδιότητες του Θεού, την παντοδυναμία, την παγγνωσία, την πανσοφία, την αγαθότητα και την αγάπη του, αλλά και τη δικαιοσύνη του, και αινεί και δοξάζει τον Θεό.

Πολύ συχνά στον ίδιο ψαλμό εναλλάσσονται δοξολογία, ευχαριστία, δεήσεις, εκφράσεις μετανοίας, εμπιστοσύνης και ελπίδος στον Θεό. Εκφράζονται βέβαια πολλές φορές και ανθρώπινες αδυναμίες, διαθέσεις μίσους και εκδικήσεως, κατάρες εναντίον των εχθρών. Αυτό δεν πρέπει να μας παραξενεύη· ας μην ξεχνούμε ότι οι ποιηταί των ψαλμών έζησαν στην προ Χριστού εποχή και δεν ήταν διαποτισμένοι από το πνεύμα της καινής εντολής, της χριστιανικής αγάπης· κι ακόμη ότι πολύ συχνά δεν εκφράζουν τα συναισθήματα αυτά ως άτομα, αλλά ως εκπρόσωποι της πίστεώς των και του έθνους των.

Πολλοί ψαλμοί έχουν επιγραφές, που δηλώνουν τον ποιητή τους ή τις περιστάσεις, υπό τις οποίες γράφτηκαν ή τον τρόπο της εκτελέσεώς των ή το περιεχόμενο και τη λειτουργική χρήσι τους. Μερικοί ψαλμοί όμως είναι ανεπίγραφοι.

Το Ψαλτήριον είναι χωρισμένο σε πέντε βιβλία (α’ 1-40, β’ 41-71, γ’ 72-88, δ’ 89-105, ε’ 106-150). Για τη λειτουργική χρήσι όμως στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι χωρισμένο σε 20 τμήματα, που λέγονται καθίσματα.

Οι ψαλμοί χρησιμοποιούνταν πολύ από τους Εβραίους στη λατρεία τους, και γι’ αυτό και η Εκκλησία από τα πρώτα βήματά της τους εχρησιμοποίησε στη λατρεία. Και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ακολουθία, στην οποία να μη συμπεριλαμβάνωνται ολόκληροι ψαλμοί ή επίκαιροι ψαλμικοί στίχοι. Και στην ατομική μας προσευχή χρησιμοποιούμε τους ψαλμούς, όταν διαβάζουμε την Εωθινή προσευχή, το Απόδειπνο ή την Παράκλησι.

Η μελέτη των ψαλμών μάς δίνει πλούσια διδάγματα, χρήσιμα για τη βελτίωσι των σχέσεών μας με τον Θεό και τους συνανθρώπους μας και για την αντιμετώπισι των ποικίλων περιστάσεων της ζωής μας.

Από το βιβλίο: Πρωτοπρεσβ. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, ΑΝΘΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΗΠΟ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ. Εκδόσεις «Το Περιβόλι της Παναγίας», Θεσσαλονίκη 2013, σελ. 9.