Το θεολογικό νόημα της Μεταμορφώσεως του Χριστού Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Η θεολογία της εορτής της Μεταμορφώσεως του Χριστού πάντοτε με συγκινούσε, μαζί με την θεολογία της εορτής της Αναστάσεως και της Πεντηκοστής. Διαβάζοντας κανείς και αυτά ακόμη τα τροπάρια της εορτής της Μεταμορφώσεως, αισθάνεται ότι εκείνοι που τα συνέγραψαν είχαν εμπειρία του ακτίστου φωτός της θεότητος, το οποίο εκπορεύεται από το Σώμα του Χριστού.

Οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας, ιδιαιτέρως όμως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο αγιορείτης αυτός άγιος, όχι μόνο είδε το άκτιστο φως της θεότητος, αλλά και ανέπτυξε θεολογικά αυτό το μεγάλο γεγονός και στην συνέχεια εντόπισε την διαφορά μεταξύ της στοχαστικής θεολογίας και της ησυχαστικής θεολογίας. Η στοχαστική θεολογία συνδέεται με την μεταφυσική, ενώ η ησυχαστική θεολογία συνδέεται με την κάθαρση της καρδιάς και τον φωτισμό του νού. Εδώ ακριβώς βρίσκεται η διαφορά μεταξύ δυτικής και ορθοδόξου θεολογίας καί, βεβαίως, η διαφορά μεταξύ των στοχαστών - μεταφυσικών και των ορθοδόξων ησυχαστών Πατέρων.

Η θεωρία του ακτίστου φωτός, κατά την διδασκαλία της Εκκλησίας, είναι μέθεξη της Βασιλείας του Θεού, και βεβαίως γνωρίζουμε ότι άλλο είναι το βασίλειο του Θεού, που είναι ολόκληρη η δημιουργία, η κτίση, και άλλο είναι η Βασιλεία του Θεού που είναι η άκτιστη χάρη και ενέργεια του Θεού, η οποία είναι ενυπόστατη, αφού "ενεργών ο κεχρημένος τη ενεργεία ήτοι η υπόστασις" (άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός). Η μετοχή της βασιλείας του Θεού είναι η κατά διαφόρους βαθμούς μέθεξη και κοινωνία μας με την Χάρη του Θεού, της οποίας γευόμαστε ως μέλη όχι του λεγομένου μυστικού αλλά του πραγματικού Σώματος του Χριστού.

Όταν ο άνθρωπος μετέχη της ακτίστου δόξης του Θεού, τότε δοξάζεται, κατά την ομολογία του Αποστόλου Παύλου ";είτε δοξάζεται έν μέλος, συγχαίρει πάντα τα μέλη"(Α' Κορ. ιβ', 26), διότι ο δοξασμός ενός μέλους της Εκκλησίας έχει συνέπειες σε όλους τους ανθρώπους. Για παράδειγμα, ο Προφήτης Μωϋσής δοξάστηκε, εισήλθε στον θείο γνόφο, και στην συνέχεια καθοδήγησε τον λαό με τους νόμους, τις συμβουλές και την όλη του αναστροφή.

Με αυτές τις προϋποθέσεις αντιλαμβανόμαστε ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μπορούμε να μιλούμε για στρατευομένη και θριαμβεύουσα Εκκλησία, με την έννοια ότι όσοι ζουν βιολογικά ανήκουν στο στράτευμα της Εκκλησίας και όσοι κοιμώνται εισέρχονται στον θείο δοξασμό, δηλαδή συμμετέχουν στον θρίαμβο του Χριστού. Και αυτό γιατί κάθε άγιος που φθάνει στην θεωρία της δόξης του Θεού, και επομένως δοξάζεται, οπωσδήποτε συμμετέχει από τώρα στον θρίαμβο του Χριστού. Καίτοι βρίσκεται στην βιολογική ζωή, εν τούτοις συμμετέχει στην θριαμβεύουσα Εκκλησία. Αν διαβάση κανείς κείμενα του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, θα δη αυτήν την αλήθεια να διατυπώνεται με θεολογικό και εμπειρικό τρόπο.

Επίσης πρέπει να λεχθή ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία δίνουμε μεγάλη σημασία στην μεθοδολογία η οποία οδηγεί στον δοξασμό και στην μετοχή του θριάμβου του Χριστού επάνω στον θάνατο. Και αυτό γιατί μια λανθασμένη μεθοδολογία, για παράδειγμα η μεταφυσική που συνδέεται με την φαντασία, και η ηθικολογία που συνδέεται με εξωτερικές ανθρωποκεντρικές διατάξεις, δεν οδηγεί στην θέα του ακτίστου φωτός και στην σωτηρία του ανθρώπου. Και αυτό είναι σημαντικό, γιατί η μετοχή της Βασιλείας του Θεού, δηλαδή του ακτίστου φωτός στο μέλλον, δεν μπορεί να πραγματοποιηθή, αν ο άνθρωπος δεν έχει από τώρα προετοιμασθή κατάλληλα για τον σκοπό αυτό και δεν έχει γευθή ακτίνες αυτής της δόξης. Οπότε, μέσα από την κάθαρση της καρδιάς, την νοερά προσευχή, που είναι ένδειξη του φωτισμού του νοός, μπορεί ο άνθρωπος να μετάσχη στην δόξα του Θεού.

Στο σημείο αυτό βρίσκεται και η αξία του ορθοδόξου μοναχισμού, ο οποίος διατηρεί ανόθευτη την ορθόδοξη μεθοδολογία, η οποία οδηγεί στην θέωση, που είναι ο σκοπός του ανθρώπου. Έξω από αυτήν την ορθόδοξη μεθοδολογία επικρατεί η εκκοσμίκευση της πίστεως και της χριστιανικής ζωής.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς σε όλα τα έργα του ομιλεί για την ορθόδοξη αυτή μέθοδο. Σε ένα κείμενό του γράφει ότι χρειάζεται αληθινή πίστη, γιατί η αλλοίωση της πίστεως δεν οδηγεί στην εκπλήρωση του σκοπού της υπάρξεως του ανθρώπου. "Πιστεύοντες δέ, ως εδιδάχθημεν παρά των υπό του Χριστού φωτισθέντων". Κάνει λόγο για φωτισμένους Πατέρας, για υπακοή σε αυτούς και για διαφύλαξη της πίστεως. Δεν αρκεί όμως αυτό, αλλά χρειάζεται και πορεία προς την προσωπική βίωση του ακτίστου φωτός: "οδεύσωμεν προς την λάμψιν του φωτός εκείνου". Δεν πρόκειται για μια πολυτέλεια στην πνευματική ζωή, αλλά για τον αυθεντικό σκοπό της υπάρξεώς μας. Για τον σκοπό αυτόν απαιτείται κάθαρση της διανοίας από τους γηίνους μολυσμούς, με την περιφρόνηση κάθε πράγματος που είναι τερπνό και ωραίο, αλλά όμως δεν είναι μόνιμο. "Το όμμα της διανοίας των γηίνων μολυσμών εκκαθάρωμεν, πάν περιφρονούντες τερπνόν και περικαλές, ό μη μόνιμον". Το τερπνόν που δεν είναι μόνιμο είναι η ηδονή που προκαλεί οδύνη και "τή ψυχή περιβάλλει τον δυσειδή χιτώνα της αμαρτίας". Γι'αυτό ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς σαφώς υποστηρίζει ότι απαλλασσόμαστε από το πυρ της κολάσεως "ελλάμψει και επιγνώσει του αΰλου και αϊδίου φωτός της του Κυρίου Μεταμορφώσεως".

Η θεολογία της Μεταμορφώσεως συνδέεται αναπόσπαστα με την μέθοδο που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε για την βίωση αυτού του μεγάλου φωτός, η ορθόδοξη πίστη συνδέεται με τον ορθόδοξο ησυχασμό, γιατί όταν το ένα αποσυνδέεται από το άλλο, τότε καταλήγουμε ή στην μεταφυσική ή στην εξωτερική καθηκοντολογία, που δεν σώζουν τον άνθρωπο.

Πολλές φορές σκέπτομαι ότι εμείς οι σύγχρονοι Χριστιανοί ψάλλουμε τα ωραία τροπάρια της Μεταμορφώσως του Χριστού και μάλιστα το απολυτίκιο της εορτής, παρακαλούμε τον Θεό: "λάμψον και ημίν τοις αμαρτωλοίς το φως σου το αΐδιον" ή προσευχόμαστε με την ευχή της πρώτης ώρας "σημειωθήτω εφ' ημάς το φως του προσώπου σου ίνα εν αυτώ οψώμεθα φως το απρόσιτον", αλλά η όλη εκκλησιαστική μας ζωή κινείται σε μια τροχιά εκτός της πορείας προς την θέα του ακτίστου φωτός. Υφίσταται, δηλαδή, μια κρίση ταυτότητος των μελών της Εκκλησίας, όταν δεν συντονίζονται στην βίωση της καθαρτικής, φωτιστικής και θεοποιού ενεργείας του Θεού.

Η σύγχρονη επιστήμη θαμπώνει τον άνθρωπο, επειδή κάνει λόγο για "χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα", για "αποκωδικοποίηση του γενετικού κώδικα", ώστε να θεραπευθούν πολλές ασθένειες και να γίνη παράταση - επιμήκυνση της βιολογικής ζωής και όμως παραγνωρίζεται ότι η μεγαλύτερη ασθένεια του ανθρώπου είναι ο θάνατος, ο οποίος καταργείται μόνον με την μετοχή στην δόξα του Χριστού. Λησμονείται επίσης ότι ο πραγματικός γενετικός κώδικας, το πνευματικό άαα του ανθρώπου είναι το καθ' ομοίωση, η θέωση που είναι ο αρχικός σκοπός της δημιουργίας του ανθρώπου και όσο δεν εκπληρώνεται αυτός ο σκοπός τόσο ο άνθρωπος παραμένει κενός. Είναι χαρακτηριστικό ότι την ημέρα που κοινοποιήθηκε η ανακάλυψη για την αποκωδικοποίηση του γενετικού κώδικα (27 Ιουνίου 2000) μια εφημερίδα (Ελευθεροτυπία) έγραψε: "η ταυτότητα (τής ζωής) ευρέθη, το νόημα αναζητείται...". Όταν ο άνθρωπος δεν βρη το νόημα της ζωής, τότε η ζωή του είναι μια τραγωδία.

Η ανθρώπινη επιστήμη, όταν δεν νοηματοδοτείται από το φως του Θεού, γίνεται καταστροφή για τον άνθρωπο. Απτό παράδειγμα είναι αυτό που συνέβη στις 6 Αυγούστου του έτους 1945 στην Χιροσίμα. Ενώ η Εκκλησία εόρταζε την Μεταμόρφωση του Χριστού και υμνούσε το φως της θεότητος του Χριστού που σκορπά ειρήνη, χαρά και προσφέρει στον άνθρωπο την υπέρβαση του θανάτου, στην Χιροσίμα έλαμψε ένα άλλο φώς, το φως του συγχρόνου ανθρώπου, η ατομική βόμβα, που δημιούργησε καταστροφή, πόνο, θλίψη, θάνατο. Δύο φώτα, το κτιστό και το άκτιστο, δύο διαφορετικοί κόσμοι με αντίθετα αποτελέσματα.

Η Μεταμόρφωση του Χριστού σε συνδυασμό με τον Σταυρό και την Ανάσταση του Χριστού, καθώς επίσης και με την μεγάλη εορτή της Πεντηκοστής, κατά την οποία οι Μαθητές έγιναν μέλη του Σώματος του Χριστού, δείχνουν τον σκοπό και το νόημα της υπάρξεως του ανθρώπου. Δυστυχώς εμείς παραμένουμε μακρυά από την Μεταμόρφωση του Χριστού, και ζούμε μέσα στην παραμόρφωση της εικόνος μας. Απομακρυνόμαστε από την πορεία προς την θέωση και κατατριβόμαστε σε πορεία προς την απανθρωποποίηση. Ψάλλουμε τα τροπάρια της Μεταμορφώσεως του Χριστού και μέσα στην ψυχή μας ζούμε την τραγικότητα της πτωτικής καταστάσεως.

"...Χριστέ ο Θεός,... λάμψον και ημίν τοις αμαρτωλοίς το φως του το αΐδιον πρεσβείαις της Θεοτόκου φωτοδότα δόξα σοι".