Υπάρχει οπωσδήποτε μια σχέση και συνάφεια της ψυχής προς το σώμα. Αλλά τι είναι αυτή η σχέση και σε ποιο βαθμό υπάρχει; Είναι ένα θέμα το οποίο θα αντιμετωπίσουμε στο σημείο αυτό.
Ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ψυχή. Κάθε στοιχείο μόνο του δεν αποτελεί τον άνθρωπο. Ο άγιος Ιουστίνος, ο φιλόσοφος και μάρτυς, λέγει ότι η ψυχή καθ’ εαυτήν δεν είναι άνθρωπος, αλλά λέγεται «ανθρώπου ψυχή». Καθώς επίσης και το σώμα δεν λέγεται ο άνθρωπος, αλλά «ανθρώπου σώμα». «Είπερ ουν κατ’ ιδίαν μεν τούτων ουδέτερον άνθρωπός εστιν, το δε εκ της αμφοτέρων συμπλοκής καλείται άνθρωπος, κέκληκεν δε ο Θεός εις ζωήν και ανάστασιν τον άνθρωπον, ου το μέρος, αλλά το όλον κέκληκεν, όπερ εστί την ψυχήν και το σώμα»[32].
Η ψυχή, όπως έχουμε σημειώσει, κτίσθηκε μαζί με το σώμα. Και ακόμη το έμβρυο «εν τη συλλήψει εψύχωται». Μαζί με την σύλληψη δημιουργείται η ψυχή και «τοσούτον η ψυχή ενεργεί τότε, όσον και η σαρξ∙ κατ’ αύξησιν γαρ την του σώματος και αύτη τας οικείας ενεργείας διαδείκνυσι»[33]. Όσο αυξάνεται το σώμα τόσο φανερώνει και τις ενέργειες της η ψυχή.
Υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ της ψυχής και του σώματος, αφού «ουκ έσται η ψυχή σώμα, αλλ’ ασώματος»[34]. Παρά ταύτα δεν είναι δυνατόν καθόλου να βρεθή και να υπάρξη ή να ονομασθή το σώμα ή η ψυχή άσχετα και ανεξάρτητα το ένα από το άλλο . «Η γαρ σχέσις ακίνητος»[35].
Οι αρχαίοι φιλόσοφοι πίστευαν ότι η ψυχή βρίσκεται σε ένα συγκεκριμένο σημείο του σώματος, ότι το σώμα είναι η φυλακή της ψυχής και ότι η σωτηρία της ψυχής είναι η ελευθεύρωσή της από το σώμα. Οι άγιοι Πατέρες διδάσκουν ότι η ψυχή είναι πανταχού του σώματος. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέγει ότι οι άγγελοι και η ψυχή, που είναι ασώματα όντα, «ουκ εν τόπω εστίν, αλλ’ ουχί και πανταχού εστιν». Η ψυχή συνέχουσά το σώμα με το οποίο κτίσθηκε «πανταχού του σώματός εστιν, ουχ ων εν τόπω, ουδ’ ως περιεχομένη, αλλ’ ως συνέχουσά τε και περιέχουσα και ζωοποιούσα τούτο κατ’ εικόνα και τούτ’ έχουσα Θεού»[36].
Ο ίδιος άγιος, έχοντας υπ’ όψη ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι την τοποθετούν στον εγκέφαλο σαν σε ακρόπολη (οι ελληνίζοντες) και άλλοι δίδουν σ’ αυτήν το ενδοκάρδιο «και το κατ’ αυτό του ψυχικού πνεύματος» ως γνησιώτατον όχημα (Ιουδαΐζοντες), λέγει ότι εμείς γνωρίζουμε ακριβώς ότι το λογιστικό ευρίσκεται μέσα στην καρδιά, όχι σαν σε αγγείο, αφού είναι ασώματο, ούτε έξω από την καρδιά, αφού είναι συνημμένο. Η καρδία του ανθρώπου είναι το ηγεμονικό όργανο, κατά τον άγιο Γρηγόριο, ο θρόνος της Χάριτος. Εκεί βρίσκεται ο νους και όλοι οι λογισμοί της ψυχής. Ο άγιος ισχυρίζεται ότι αυτήν την διδασκαλία την παραλάβαμε από τον ίδιο τον Χριστό, ο Οποίος είναι ο πλάστης του ανθρώπου. Υπενθυμίζει τον λόγο του Χριστού «ου το εισερχόμενον εις το στόμα κοινοί τον άνθρωπον, αλλά το εκπορευόμενον εκ του στόματος τούτο κοινοί τον άνθρωπον» (Ματθ. ιε’, 11), καθώς επίσης τον λόγο του Κυρίου «εκ γαρ της καρδίας εξέρχονται διαλογισμοί» (Ματθ. ιε’, 19). Ο άγιος ακόμη παραθέτει και τον λόγο του αγίου Μακαρίου ότι «η καρδία ηγεμονεύει όλου του οργάνου και, επάν κατάσχη τας νομάς της καρδίας η χάρις, βασιλεύει όλων των λογισμών και των μελών∙ εκεί γαρ εστιν ο νους και πάντες οι λογισμοί της ψυχής». Γι’ αυτό ο βασικός σκοπός της θεραπείας είναι, κατά τον άγιο, να επαναφέρουμε «τον εγκεχυμένον δια των αισθήσεων νουν» από έξω μέσα στην καρδία, που είναι «το των λογισμών ταμείον» «και πρώτον σαρκικόν όργανον λογιστικόν»[37].
Θα επανέλθουμε στο θέμα αυτό, αλλά εκείνο που θέλουμε κυρίως να υπογραμμίσουμε είναι ότι η ψυχή χρησιμοποιεί, σύμφωνα με την διδασκαλία των αγίων Πατέρων, ως όργανο την καρδιά και διευθύνει το σώμα. Έχει μια ενότητα με το σώμα, δεν είναι κάτι ξένο σ’ αυτό. Ο Νεμέσιος ο Εμέσης διδάσκει ότι η ψυχή «ασώματος ούσα και μη περιγραφόμενη τόπω, όλη δι’ όλου χωρεί και του φωτός εαυτής, και του σώματος, και ουκ έστι μέρος φωτιζόμενον υπ’ αυτής εν ω μη όλη πάρεστιν». Παρά ταύτα «η ψυχή, ενουμένη τω σώματι, μένει παντελώς ασύγχυτος»[38].
Η ψυχή ενεργεί και διευθύνει όλο το σώμα και όλα τα μέλη του σώματος. Είναι διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας ότι ο Θεός διευθύνει τον κόσμο προσωπικά, χωρίς κτιστά μέσα, αλλά με την άκτιστη ενέργειά Του. Έτσι, όπως ο Θεός ενεργεί στην φύση, κατά τον ίδιο τρόπο και «η ψυχή τα του σώματος μέλη και ενεργεί και κινεί έκαστον προς την ιδίαν ενέργειαν»[39]. Επομένως, όπως έργο του Θεού είναι να διοική τον κόσμο, «ούτω και ψυχής κυβερνήσαι το σώμα»[40].
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, που ενδιέτριψε πολύ στο θέμα της σχέσεως ψυχής και σώματος λέγει, ότι συμβαίνει με την ψυχή ό,τι με τον Θεό. Η ψυχή έχει μέσα της μονοειδώς «πάσας τας προνοητικάς του σώματος δυνάμεις». Και όταν ακόμη βλάπτονται μερικά μέλη του σώματος, όταν εξαχθούν τα μάτια και κωφαθούν τα αυτιά, η ψυχή δεν έχει λιγότερες προνοητικές δυνάμεις του σώματος. Η ψυχή δεν είναι οι προνοητικές δυνάμεις, αλλά έχει προνοητικές δυνάμεις. Παρά την ύπαρξη μέσα της των προνοητικών δυνάμεων, εν τούτοις είναι «μία και απλή και ασύνθετος», μη «πολλαπλασιαζομένη ή συντιθεμένη»[41].
Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι στο χωρίο αυτό ο άγιος συνδέει ό,τι συμβαίνει με την ψυχή εν σχέσει προς το σώμα, με τον Θεό εν σχέσει προς όλη την κτίση. Ο Θεός διευθύνει τον κόσμο με τις προνοητικές δυνάμεις Του. Ο Θεός είχε τις προνοητικές δυνάμεις και πριν ακόμη δημιουργηθή ο κόσμος. Ακόμη είναι πολυδύναμος και παντοδύναμος και δεν εκτοπίζεται το ενιαίον και απλούν του Θεού εξ αιτίας των δυνάμεων που υπάρχουν σ’ Αυτόν[42]. Αυτό δείχνει καθαρά ότι η ψυχή είναι «κατ’ εικόνα Θεού». Ό,τι συμβαίνει στον Θεό, κατ’ αναλογία συμβαίνει και στην ψυχή του ανθρώπου.
Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει ότι η ψυχή είναι άϋλος και ασώματος «τη ιδία φύσει ενεργούσα τε και κινουμένη και δια των σωματικών οργάνων τας ιδίας κινήσεις ενδεικνυμένη»[43]. Ο ίδιος άγιος (Γρηγόριος Νύσσης) επιγραμματικά διδάσκει ότι δεν κρατείται η ψυχή από το σώμα, αλλά αυτή κρατεί το σώμα. Δεν βρίσκεται μέσα στο σώμα σαν σε αγγείο ή ασκό, αλλά μάλλον το σώμα είναι μέσα σ’ αυτήν. Χωρεί η ψυχή δι’ όλου του σώματος «και ουκ εστι μέρος φωτιζόμενον υπ’ αυτής, εν ω μη όλη πάρεστιν» [44].
Το γενικό συμπέρασμα, αναφορικά με την σχέση της ψυχής προς το σώμα, είναι ότι η ψυχή βρίσκεται μέσα σε όλο το σώμα, δεν υπάρχει τμήμα του ανθρωπίνου σώματος στο οποίο δεν βρίσκεται η ψυχή, ότι η καρδιά είναι το πρώτο λογιστικό της ψυχής ταμείο, εκεί βρίσκεται το κέντρο της ψυχής, όχι σαν σε αγγείο, αλλά σαν σε όργανο, που διευθύνει όλο το σώμα και ότι η ψυχή, ενώ διακρίνεται από το σώμα, εν τούτοις συνδέεται στενώτατα με αυτό.
Όλα αυτά ελέχθησαν επειδή συνδέονται στενότατα με το θέμα το οποίο αναπτύσσουμε στην μελέτη αυτή. Γιατί δεν μπορούμε να αντιληφθούμε την πτώση και την ασθένεια της ψυχής αν αγνοούμε τι ακριβώς είναι η ψυχή και πως συνδέεται με το σώμα.
Π Α Ρ Α Π Ο Μ Π Ε Σ
[32] Ιουστίνου, περί αναστάσεως, Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστικών συγγραφέων, Αθήναι 1955, 4, 229-230. βλ. Χρήστου Βάντσου: Ο Γάμος και η προετοιμασία αυτού εξ επόψεως ορθοδόξου Ποιμαντικής, Αθήνα 1977, σελ. 70
[33] Ιωάννου Σιναΐτου: Κλίμαξ, σελ. 136, σημ. 2
[34] αγ. Γρηγορίου Θεολόγου, P G 10, 1141
[35] αγ. Μαξίμου, Φιλοσοφικά και θεολογικά μελετήματα, τόμος Α’, έκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1978, σελ. 222
[36] Φιλοκαλία Δ’, 156, ξα’
[37] Γρηγορίου Παλαμά έργα, Ε.Π.Ε. Θεσσαλονίκη 1982, τόμος 2ος, σελ. 124-126
[38] P G 40, 597 & 600
[39] αγ. Γρηγορίου Σιναΐτου, Φιλοκαλία Δ’, σελ. 42, πα’
[40] οσ. Θαλασσίου, Φιλοκαλία Β’, σελ. 207, λα’
[41] Γρηγορίου Παλαμά έργα, Ε.Π.Ε. τόμος 2ος, σελ. 682-684
[42] ένθ. ανωτ.
[43] P G 46, 29
[44] ένθ. ανωτ. 45, 217
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου