Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΤΟΝ ΑΔΗ (καὶ πῶς ὁ Ἅδης ἀνεγνώρισε τὰ τραύματα τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ ὁ Χριστὸς δὲν εἶχε σῶμα, ἀλλὰ μόνο ψυχή)οῦ Μητρ. Ναυπάκτου Ἱεροθέου:

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΤΟΝ ΑΔΗ

(Ἐπιλεγμένα ἀποσπάσματα ἀπὸ τὸ βιβλίο
τοῦ Μητρ. Ναυπάκτου Ἱεροθέου:
«Οἱ Δεσποτικὲς Ἑορτές»)

.        Τί ἀκριβῶς ἐννοοῦμε ὅταν κάνουμε λόγο γιὰ τὸν Ἅδη καὶ τὴν κάθοδο τοῦ Χριστοῦ σὲ αὐτόν; Ὑπάρχουν πολλὰ χωρία τόσο στὴν Παλαιὰ ὅσο καὶ στὴν Καινὴ Διαθήκη, ποὺ ἀναφέρονται στὸν Ἅδη. […] Ἡ λέξη Ἅδης στὴν Καινὴ Διαθήκη ἀντιστοιχεῖ μὲ τὴν Ἑβραϊκὴ λέξη «Σεὼλ» ποὺ ἑρμηνεύεται ὡς ἄντρο, βάραθρο, ἄβυσσος, καὶ δηλώνει τὸ σκοτεινὸ καὶ ἀόρατο βασίλειο τῶν νεκρῶν, δηλαδὴ ἐκεῖ ποὺ εὑρίσκονται τὰ πνεύματα τῶν νεκρῶν.

.          Ἡ λέξη Ἅδης προέρχεται ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ μυθολογία. Εἶναι ὁ Ἁΐδης καὶ Ἁϊδωνεύς, ὁ Υἱὸς τοῦ Κρόνου καὶ τῆς Ρέας, […] Ὁ Ἅδης ἔλαβε τὴν κυριαρχία τοῦ κάτω κόσμου, τοῦ κόσμου τῶν νεκρῶν, ὅπου ὑπάρχει πυκνὸ σκοτάδι. Ἐκεῖ δέχεται τοὺς νεκρούς, τοὺς ὁποίους ἐξουσιάζει. Φυσικά, τόσο ἡ Παλαιὰ Διαθήκη, ὅσο καὶ ἡ Καινὴ Διαθήκη δὲν δέχονται αὐτὲς τὶς θεωρίες γιὰ τὸν Ἅδη. Δὲν θεωροῦν ὅτι εἶναι κάποιος Θεὸς  ἀλλὰ ὅτι εἶναι τὸ κράτος καὶ ἡ ἐξουσία τοῦ θανάτου καὶ τοῦ διαβόλου […] Δεδομένου μάλιστα ὅτι οἱ ψυχὲς δὲν εἶναι ὑλικές, ἀλλὰ ἄϋλες, δὲν μποροῦμε νὰ θεωρήσουμε τὸν Ἅδη ὡς ἕναν ἰδιαίτερο τόπο.
.        Ἔτσι, λοιπόν, ἡ εἰκόνα τοῦ Ἅδου χρησιμοποιεῖται συμβολικὰ ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφὴ γιὰ νὰ δηλωθῆ τὸ κράτος τοῦ θανάτου καὶ τοῦ διαβόλου. […]  Γι’ αὐτὸν τὸν λόγο στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση ὁ Ἅδης δὲν εἶναι ἁπλῶς ἕνας ἰδιαίτερος τόπος, ἀλλὰ ἡ κυριαρχία τοῦ θανάτου καὶ τοῦ διαβόλου. Οἱ ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων ποὺ βρίσκονται στὴν ἐξουσία τοῦ διαβόλου καὶ τοῦ θανάτου, λέμε ὅτι βρίσκονται στὸν Ἅδη. Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια πρέπει νὰ θεωροῦμε τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν κάθοδο τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἅδη, ὅτι, δηλαδή, ὁ Χριστὸς μπῆκε στὴν ἐξουσία τοῦ θανάτου, δέχθηκε νὰ πεθάνη, ὁπότε μὲ τὴν δύναμη τῆς θεότητός Του νίκησε τὸν θάνατο, τὸν κατέστησε ἐντελῶς ἀνίσχυρο καὶ ἀδύναμο, καὶ ἔδωσε τὴν δυνατότητα σὲ κάθε ἄνθρωπο, μὲ τὴν δική Του δύναμη καὶ ἐξουσία, νὰ ἀποφεύγη τὴν κυριαρχία, τὴν ἐξουσία καὶ τὴν δύναμη τοῦ θανάτου καὶ τοῦ διαβόλου.
.            Γιὰ τὴν κάθοδο τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἅδη ἔχουμε μαρτυρία ἀπὸ τὴν Καθολικὴ Ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου, στὴν ὁποία λέγεται: «Χριστὸς ἅπαξ περὶ ἁμαρτιῶν ἔπαθε, δίκαιος ὑπὲρ ἀδίκων, ἵνα ἡμᾶς προσαγάγῃ τῷ Θεῷ, θανατωθεὶς μὲν σαρκί, ζωοποιηθεὶς δὲ πνεύματι, ἐν ᾧ καὶ τοῖς ἐν φυλακῇ πνεύμασι πορευθεὶς ἐκήρυξεν…» (Α´ Πέτρ. γ´ 18-19). Ἐδῶ φαίνεται καθαρὰ ὅτι ὁ Χριστός, μὲ τὴν θεότητά Του, κατέβηκε στὴν φυλακὴ τῶν πνευμάτων, δηλαδὴ τῶν ψυχῶν, καὶ κήρυξε μετάνοια. Τὸ ἴδιο λέγει καὶ σὲ ἄλλο σημεῖο στὴν ἴδια ἐπιστολή: «εἰς τοῦτο γὰρ καὶ νεκροῖς εὐηγγελίσθη…» (Α´ Πέτρ. δ´ 6).
.         Στὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας γίνεται πολὺς λόγος γιὰ τὴν κάθοδο τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἅδη μὲ τὴν ἔννοια ὅτι εἰσῆλθε μέσα στὸ κράτος καὶ τὸ βασίλειο τοῦ θανάτου. Εἶναι συνταρακτικὰ τὰ τροπάρια ποὺ ψάλλονται κατὰ τὸν ἑσπερινὸ τοῦ Πάσχα, τὰ ὁποῖα ἀρχίζουν μὲ τὴν φράση “σήμερον ὁ Ἅδης στένων βοᾶ”. Παρουσιάζουν, δηλαδή, τὸν Ἅδη νὰ φωνάζη μὲ στεναγμό. Μεταξὺ τῶν ἄλλων λέγει ὅτι κατελύθη ἡ ἐξουσία του, ἀφοῦ ὁ Χριστὸς ἐλευθέρωσε ὅλους αὐτοὺς ποὺ κατεῖχε ἀπὸ αἰώνων. Εἶναι χαρακτηριστικὰ τὰ λόγια: “κατεπόθη μου τὸ κράτος, ὁ ποιμὴν ἐσταυρώθη καὶ τὸν Ἀδὰμ ἀνέστησεν, ὧνπερ ἐβασίλευον ἐστέρημαι, καὶ οὓς κατέπιον ἰσχύσας πάντας ἐξήμεσα, ἐκκένωσε τοὺς τάφους ὁ σταυρωθείς, οὐκ ἰσχύει τοῦ θανάτου τὸ κράτος”.

.          Πολὺ σημαντικὸς γιὰ τὸ σημεῖο αὐτὸ εἶναι καὶ ὁ Κατηχητικὸς Λόγος τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ποὺ διαβάζουμε κατὰ τὴν θεία Λειτουργία τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα. Μεταξὺ τῶν ἄλλων λέγεται ὅτι ὁ Ἅδης, ὅταν συνάντησε τὸν Χριστό, “ἐπικράνθη… κατηργήθη… ἐνεπαίχθη… ἐνεκρώθη… καθηρέθη… ἐδεσμεύθη”. Στὴν συνέχεια λέγεται ὅτι ὁ Ἅδης, μὲ τὸν θάνατο τοῦ Χριστοῦ στὸν Σταυρό, ἔλαβε θνητὸ σῶμα καὶ βρέθηκε ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἔλαβε γῆ-χῶμα καὶ συνάντησε οὐρανό, ἔλαβε αὐτὸ ποὺ ἔβλεπε, δηλαδὴ ἀνθρώπινο σῶμα, ἀνθρώπινη φύση, καὶ νικήθηκε ἀπὸ αὐτὸ ποὺ δὲν ἔβλεπε, δηλαδὴ ἀπὸ τὴν θεότητα.
.         Τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν κάθοδο τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἅδη περιέγραψε ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς σὲ ἕνα γνωστότατο τροπάριο τοῦ Κανόνος τοῦ Πάσχα: “Κατῆλθες ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς καὶ συνέτριψας μοχλοὺς αἰωνίους, κατόχους πεπεδημένων, Χριστέ, καὶ τριήμερος, ὡς ἐκ κήτους Ἰωνᾶς ἐξανέστης τοῦ τάφου”.
.          Ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος, ἐπίσκοπος Κύπρου, σὲ σχετική του ὁμιλία κάνει μία θαυμάσια περιγραφὴ τῆς καθόδου τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἅδη καὶ ὅλων ἐκείνων ποὺ συνέβησαν κατ’ αὐτήν, ἑρμηνεύοντας σχετικὸ ψαλμὸ τοῦ Δαυὶδ (κγ´ 7-10). Μὲ παραστατικὸ λόγο λέγει ὅτι ὁ Χριστὸς κατέβηκε στὸν Ἅδη “θεοπρεπῶς, πολεμικῶς… δεσποτικῶς”, συνοδευόμενος ὄχι ἀπὸ δώδεκα λεγεῶνες ἀγγέλων, ἀλλὰ ἀπὸ μύριες, μυριάδες καὶ χίλιες χιλιάδες ἀγγέλους. Προέφθασε ὁ ἀρχιστράτηγος Γαβριὴλ γιὰ νὰ τοὺς ἀναγγείλη τὴν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ ἄλλωστε αὐτὸς ἦταν ἐκεῖνος ποὺ εὐηγγελίσθη τὴν Παναγία. Εἶπε: “Ἄρατε πύλας οἱ ἄρχοντες ὑμῶν”. Στὴν συνέχεια φώναξε ὁ ἀρχάγγελος Μιχαήλ: “καὶ ἐπάρθητε πύλαι αἰώνιοι”. Οἱ δυνάμεις τῶν ἀγγέλων εἶπαν: “ἀπόστητε, πυλωροί, οἱ παράνομοι”. Καὶ οἱ ἄλλες ἐξουσίες: “συντρίβητε αἱ ἁλύσεις οἱ ἄλυτοι… Φοβήθητε, τύραννοι οἱ παράνομοι”. Ἐμφανίστηκε ὁ Χριστὸς καὶ προξένησε μεγάλο φόβο, ταραχὴ καὶ φρίκη. Ὁπότε οἱ ἄρχοντες τοῦ Ἅδου φώναξαν δυνατά: “τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης;” Τότε ὅλες οἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν φώναξαν: “Κύριος κραταιὸς καὶ δυνατός, Κύριος δυνατὸς ἐν πολέμῳ… Κύριος τῶν δυνάμεων, αὐτός ἐστιν ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης” (Ψαλμ. κγ´, 7-10).
.           Ἐν συνεχείᾳ ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος περιγράφει θαυμάσια τὴν συνομιλία τοῦ Ἀδὰμ μὲ τὸν Χριστό. Ὁ Ἀδὰμ ἄκουσε τὰ βήματα τοῦ Χριστοῦ ποὺ ἐρχόταν, ὅπως τὰ ἄκουσε τότε στὸν Παράδεισο μετὰ τὴν παράβαση καὶ τὴν παρακοή. Τότε αἰσθανόταν ταραχὴ καὶ φόβο, τώρα ὅμως χαρὰ καὶ εὐφροσύνη. Μετανοημένος ὁ Ἀδὰμ φώναξε σὲ ὅλες τὶς ψυχές: “Ὁ κύριός μου μετὰ πάντων”. Καὶ ὁ Χριστὸς ἀπάντησε: “Καὶ μετὰ τοῦ πνεύματός σου”. Καὶ ἀφοῦ τοῦ ἔπιασε τὸ χέρι, τὸν ἀνέστησε, ἀναφέροντάς του τί ἔκανε γιὰ τὴν σωτηρία του, καθὼς ἐπίσης γιὰ τὴν σωτηρία ὅλου τοῦ ἀνθρωπίνου γένους.
.          Ὁ Χριστὸς κατέβηκε στὸν Ἅδη, εἰσῆλθε μέσα στὸ κράτος τοῦ διαβόλου μὲ σκοπὸ νὰ συντρίψη τὶς πύλες τοῦ Ἅδου, στὴν πραγματικότητα γιὰ νὰ καταργήση τὸν θάνατο καὶ τὸ κράτος τοῦ διαβόλου[…] γιὰ νὰ κυριεύση καὶ νὰ ὑποδουλώση τὸν διάβολο, ὁ ὁποῖος τότε ἦταν ἄρχοντας τοῦ θανάτου καὶ τοῦ Ἅδου. […] γιὰ νὰ γεμίση τὰ πάντα μὲ τὸ φῶς τῆς θεότητός Του[…] γιὰ νὰ ἐπαναληφθοῦν καὶ νὰ γίνουν καὶ ἐκεῖ ὅσα ἔγιναν στὴν γῆ. Ὅπως στὴν γῆ κήρυξε τὴν εἰρήνη, ἔδωσε ἄφεση ἁμαρτιῶν ἔγινε αἰτία σωτηρίας γιὰ ὅσους πίστευσαν, ἀλλὰ καὶ ἔλεγχος ἀπιστίας γιὰ ὅσους ἀπείθησαν, τὸ ἴδιο ἔπρεπε νὰ γίνη καὶ στὸν Ἅδη[…]

.         Πῶς ὅμως ὁ Ἅδης ἀναγνώρισε τὰ τραύματα τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ ὁ Χριστὸς δὲν εἶχε σῶμα, ἀλλὰ μόνο ψυχή;  Τὸ ἐρώτημα αὐτὸ τίθεται γιατί σὲ ἕνα τροπάριο τοῦ Μ. Σαββάτου λέγεται ὅτι ὁ Ἅδης ἐπικράνθη βλέποντας ἄνθρωπο θνητὸ ποὺ εἶχε θεωθῆ καὶ ἦταν γεμάτος ἀπὸ τὶς πληγὲς τοῦ Σταυροῦ. “Ὁ Ἅδης, Λόγε, συναντήσας σοι, ἐπικράνθη, βροτὸν ὁρῶν τεθεωμένον, κατάστικτον τοῖς μώλωψι καὶ πανσθενουργόν, τῷ φρικτῷ τῆς μορφῆς δὲ διαπεφώνηκεν”. Δηλαδή, ὁ Χριστός, καίτοι ἦταν γεμάτος ἀπὸ πληγές, ταυτόχρονα ἦταν παντοδύναμος.
.        Στὸν Ἅδη κατέβηκε ἡ ψυχὴ τοῦ Χριστοῦ μαζὶ μὲ τὴν θεότητα, ὁπότε, οἱ πληγὲς ποὺ εἶχε ὁ Χριστὸς ἦταν ἢ πληγὲς τῆς ψυχῆς ἢ πληγὲς τῆς θεότητος. Τὸ δεύτερο ἀποκλείεται, ὁπότε πρέπει νὰ ὁμολογηθῆ ὅτι ἦταν πληγὲς τῆς ψυχῆς. Ἀλλά, πῶς εἶναι δυνατὸν οἱ πληγὲς τοῦ σώματος, ποὺ ἔγιναν πάνω στὸν Σταυρὸ νὰ θεωρηθοῦν καὶ πληγὲς τῆς ψυχῆς;
.        Κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Πάθους, ὅταν ἔπασχε τὸ σῶμα, δὲν συνέπασχε ἡ θεότητα, ἀλλὰ παρέμεινε ἀπαθής. Ὅμως, μαζὶ μὲ τὸ σῶμα συνέπασχε καὶ ἡ ψυχὴ τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ ἁγιορείτης ἐξηγεῖ ὅτι ἄλλες ἐνέργειες τῆς ψυχῆς ἐνεργοῦν χωρὶς τὴν συνέργεια τοῦ σώματος, ὅπως ὁ νοῦς, ἡ διάνοια ποὺ ἐνεργοῦν καὶ ὅταν ἠρεμῆ τὸ σῶμα, καὶ ἄλλες ἐνέργειες τῆς ψυχῆς, ὅπως ἡ φαντασία καὶ ἡ αἴσθηση δὲν μποροῦν νὰ ἐνεργοῦν χωρὶς τὸ σῶμα. Ἔτσι, ὅταν μαστιγωνόταν τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τότε οἱ τύποι καὶ οἱ ἀμυδρὲς φαντασίες τῶν μαστίγων καὶ τῶν παθῶν χαράσσονταν καὶ στὴν ψυχὴ τοῦ Χριστοῦ. Ἑπομένως, τὰ σημάδια τοῦ σώματος διαβιβάστηκαν καὶ στὴν ψυχή, καὶ αὐτὰ εἶδε ὁ Ἅδης. Ἄλλωστε, αὐτὸ συμβαίνει καὶ μὲ τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων. Ὁ Μ. Βασίλειος λέγει ὅτι ἐκεῖνοι ποὺ ἔπραξαν τὰ φαῦλα καὶ πονηρὰ θὰ ἀναστηθοῦν εἰς ὀνειδισμὸν καὶ αἰσχύνην “ἐνορῶντες ἐν ἑαυτοῖς τὸ αἶσχος καὶ τοὺς τύπους τῶν ἡμαρτημένων”… Πάντοτε θὰ ὑπάρχουν στὴν μνήμη τῆς ψυχῆς τὰ ἴχνη τῆς ἁμαρτίας ποὺ ἔγιναν μὲ τὸ σῶμα τους, σὰν μία βαφὴ ποὺ δὲν ξεπλένεται καὶ δὲν ξεβάφει ποτέ.