ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΕΙΣ ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟΝ

ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ:
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΕΙΣ ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟΝ Ἰδοὺ οὖν καὶ νῦν τὰ πάλαι ἀναφωνούμενα περὶ τοῦ Σωτῆρος ἐν τοῖς Ψαλμοῖς, ἄρτι πάλιν πληροῦται διὰ τῆς τῶν στρατιωτῶν τόλμης. Ἃ γὰρ προεσήμανε παθεῖν αὐτὸν, ταῦτα νῦν οἱ δῆμοι Ἰουδαίων ἐνεργοῦσι, διαμεριζόμενοι τὰ ἱμάτια τοῦ Σωτῆρος, καὶ ποτίζοντες αὐτὸν ὄξος μετὰ χολῆς. «Ταῦτα γὰρ,» φησὶν, «ἐγίνετο, ἵνα πληρωθῶσιν αἱ Γραφαί·» (Μτ, κς', 56 κ Ιω, ιθ', 36) ἡ μὲν λέγουσα· «∆ιεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, καὶ ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον·» (Ψ, κα', 19) ἡ δὲ πάλιν· «Ἔδωκαν εἰς τὸ βρῶμά μου χολὴν, καὶ εἰς τὴν δίψαν μου ἐπότισάν με ὄξος.» (Ψ, ξη', 22) Πολλοὶ, τοῖς Εὐαγγελίοις ἐντυγχάνοντες, καὶ ἀκούοντες τὸ, «Ἵνα πληρωθῇ τὸ γεγραμμένον,» (Ιω, ιε', 25) ἐνόμισαν τὰ γινόμενα δι' οὐδὲν ἕτερον γίνεσθαι, ἢ ἵνα πληρωθῇ τὰ γεγραμμένα· καὶ ἐκ τούτων ᾠήθη σαν μὴ μόνον ἀναιτίους εἶναι τοὺς πράττοντας, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἀξίους ἐπαίνου, ὅτι οὐχ ὡς ἁμαρτάνοντες, ἀλλ' ὡς διακονοῦντες τοῖς γεγραμμένοις ἐνεργοῦσι· μὴ γὰρ ἂν ἀληθεῖς γεγενῆσθαι τῶν προφητῶν τοὺς λόγους, εἰ μὴ τούτων ἦσαν αἱ πράξεις. Μάλιστα δὲ ταῦτα ὑπέλαβον ἐκ τῶν εἰς τὸ κατὰ Ἰωάννην ῥητῶν κινηθέντες, ἔνθα, τῶν Ἰουδαίων τὴν ἀπιστίαν διηγούμενος, κατὰ τὴν Ἡσαΐου προφητείαν φησί· «Τοσαῦτα δὲ αὐτοῦ σημεῖα πεποιηκότος ἔμπροσθεν αὐτῶν, οὐκ ἐπίστευσαν· ἵνα ὁ λόγος Ἡσαΐου τοῦ προφήτου πληρωθῇ, ὃν εἶπε· Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀκοῇ ἡμῶν; καὶ ὁ βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεκαλύφθη;» (Ιω, ιβ', 37-38 κ Ησ, νγ', 1) Εἰ γὰρ, ἵνα ὁ λόγος Ἡσαΐου πληρωθῇ, οὐκ ἐπίστευον οἱ Ἰουδαῖοι, οὐκ αὐτοὶ τῆς ἀπι στίας αἴτιοι, ἀλλ' ὁ ταῦτα εἰρηκὼς, δι' ὃν καὶ ταῦτα πεπλήρωται. Ἆρον γὰρ, φήσουσι, τὸν λόγον τοῦ προφήτου, καὶ πάντως ἐκεῖνοι πιστεύσουσιν. Ἀλλὰ ταῦτα καὶ ἡ τοιαύτη διάνοια πολὺ τῆς ἀληθείας ἀποδέει· οὔτε γὰρ ὁ προφήτης αἴτιος τούτοις, οὔτε οἱ Ἰουδαῖοι τῆς ἀπιστίας ἑαυτῶν ἀναίτιοι τυγχάνου σιν· ἀλλ' ὁ μὲν προφήτης, προβλέπων ἃ μέλλουσι πράττειν, ἀπήγγειλεν· αὐτοὶ δὲ μετὰ ταῦτα πράττοντες, ἐδείκνυον τοῦ προφήτου τὸν λόγον ἀληθῆ· καὶ οὐχ ὡς διακονοῦντες τοῖς προφητικοῖς, ἐτόλμων κατὰ τοῦ Σωτῆρος, ἀλλὰ τῇ προαιρέσει θέλοντες ἔπραττον τὰ πράγματα· ὥστε τὸν μὲν προφήτην μὴ αἴτιον αὐτοῖς γεγενῆσθαι, ἀλλὰ τὴν προαίρεσιν αὐτῶν· αὐτοὺς δὲ μᾶλλον αἰτίους γεγενῆσθαι τῷ προφήτῃ τοῦ ταῦτα αὐτὸν περὶ αὐτῶν εἰπεῖν. Τοῦ μὲν γὰρ προφήτου ἴδιόν ἐστιν ὁρᾷν τὰ μέλλοντα, καὶ μὴ σφάλλεσθαι· τῶν δὲ πράξεων ἕκαστος τὴν ἰδίαν προαίρεσιν αἰτίαν ἔχει. Καὶ ὥσπερ ἡμεῖς τὰ ἐν ὀφθαλμοῖς ὁρῶντες, οὐ σφαλλόμεθα βλέποντες, οὐδὲ ἄλλως μὲν βλέπομεν, ἄλλως δὲ γίνεται· ἀλλ' ὡς γίνεται, βλέπομεν, καὶ ὡς βλέπομεν, γίνεται· οὕτω καὶ οἱ προφῆται τὰ μέλλοντα ὡς παρόντα ἔβλεπον· καὶ ἃ ἔβλεπον, ἔδει γενέσθαι, καὶ τὰ γινόμενα πάντως ὁρᾷν ἔδει. Καὶ πάλιν, ὥσπερ ἡμεῖς ἃ βλέπομεν ἐν ὀφθαλμοῖς, ἀνάγκη πάντως εἶναι, τὰ γὰρ ὄντα βλέπομεν, καὶ οὐκ ἔστιν ἄλλως γενέσθαι ἢ ὡς ὁρῶμεν· οὕτω καὶ οἱ προφῆται, ἃ προέβλεπον, ἔδει πάντως εἶναι, καὶ μὴ ἄλλως γίνεσθαι ἢ ὡς προεωράκασιν. Ἐπεὶ εἰ τὰ γενησόμενα μὴ προέβλεπον, οὐκέτι ἂν ἦσαν προφῆται. Καὶ καθόλου δὲ τοῦτο εἰδέναι δεῖ, ὅτι οἱ προφῆται οὐ νόμων εἰσὶ διδάσκαλοι, ἵνα μόνον, ἃ προστάττουσι, γίγνηται, ἀλλὰ τῶν μελλόντων εἰσὶ προσημάντορες. Οὐ γὰρ ἐπειδὴ λέγουσι, διὰ τοῦτο καὶ γίνεται τὰ γινόμενα, ἀλλ' ὅτι γίνεσθαι μέλλει, διὰ τοῦτο καὶ προλέγουσι, καὶ ἀνάγκη μὴ ψεύδεσθαι τοὺς προφήτας, ὁρῶσι γὰρ ἀληθῶς. Εἰ γὰρ καθ' ὑπόθεσιν μὴ προαπήγγελλον οἱ προ φῆται, ἀλλὰ τῶν Ἰουδαίων ἦν ἡ προαίρεσις, ὥστε πράττειν ταῦτα. Καὶ ὅλως οἱ ἅγιοι οὐκ ἀναγκαστικοὶ τῶν γιγνομένων εἰσίν· ἀλλὰ τὴν προαίρεσιν τῶν πραττόντων προβλέποντες σημαίνουσι. Καὶ ὥσπερ οἱ ἀνασκευάζοντες ἔλεγον· Ἆρον τὸν λόγον τοῦ προφήτου, καὶ πάντως οἱ Ἰουδαῖοι πιστεύσουσιν· οὕτως φαίην ἂν κἀγώ· Ἆρον τὰς πράξεις τῶν Ἰουδαίων, καὶ πάντως οὐ προεφήτευε ἂν περὶ αὐτῶν ὁ Ἡσαΐας τοιαῦτα. Ἐὰν τοίνυν ὁ Ἰωάννης λέγῃ· «Οὐκ ἐπίστευον εἰς αὐτὸν οἱ Ἰουδαῖοι, ἵνα πληρωθῇ ὁ λόγος Ἡσαΐου,» μὴ τῷ λόγῳ τοῦ προφήτου τὴν αἰτίαν δῷς τῆς ἀπι στίας αὐτῶν, ἀλλὰ τῇ πράξει αὐτῶν τῶν Ἰουδαίων. Ἃ γὰρ οὗτοι νῦν ἔπραττον, ταῦτα προέβλεπεν ὁ προφήτης ἐκ πολλοῦ· καὶ ἔδει τοῦτον μὴ ψεύσασθαι, ἀλλὰ γνωσθῆναι, ὅτι τὰ νῦν γινόμενα προεώρακεν ἀληθῶς. Ἵνα γὰρ ὁ λόγος αὐτοῦ ἀληθὴς τοῖς μετὰ ταῦτα φανῇ, ἠλέγχθησαν ἄπιστοι καὶ κρυπτόμενοι. Ἦσαν μὲν γὰρ τῇ προαιρέσει φαῦλοι· ἐπειδὴ δὲ ἔκρυπτον αὐτῶν τὴν ἀπιστίαν, ὁ λόγος ἔλεγχος γέγονεν αὐτῶν. ∆ιὰ τοῦτο γοῦν οὐκ ἐπίστευον, ὅτι ἤλεγχεν αὐτοὺς ὁ λόγος κρυπτομένους; Καὶ ἐὰν λέγῃ πάλιν· Οὐκ ἠδύναντο πιστεύειν οἱ Ἰουδαῖοι, ὅτι γέγραπται τὰ κατ' αὐτῶν· (Ιω, ιβ', 39) μὴ τὸ ἀδύνατον τῇ προαιρέσει τῶν πραττόντων δῷς. Ἐδύναντο γὰρ καὶ μεταβάλλεσθαι· ἀλλὰ τὸ ἀδύνατον τὸ μὴ ψεύσασθαι τὸν προφήτην. Ἐπειδὴ γὰρ ἀληθῶς ἑώρακε, διὰ τοῦτο ἀδύνατον ἦν σφαλῆναι αὐτόν. Οὐ γὰρ ἄλλως ἑώρακεν, ἢ ὡς γέγονε, καὶ ἐφάνησαν ἄπιστοι. Οὕτως καὶ τὸ κατὰ τὴν Παρθένον πεπλήρωται θαῦμα, καὶ τὸ κατὰ Ἰωάννην ἀπέβη σήμερον, καὶ πάντα τὰ προγεγραμμένα πεπλήρωται. Οὐδὲ γὰρ ἐπειδὴ γέγραπται, διὰ τοῦτο καὶ ἀπέβαινον, ἀλλ' ὅτι ἐγίγνετο πάντως, διὰ τοῦτο καὶ προελέχθη. Οὕτως καὶ τὸ κατὰ τὸν μερισμὸν νῦν τῶν ἱματίων γέγονε· καὶ ὡς γέγο νεν, οὕτως καὶ προεωρᾶτο· καὶ ὡς προεσημάνθη καὶ προαπηγγέλθη, οὕτως καὶ πεπλήρωται καὶ πέπρακται.

Μεταγραφή: Να, λοιπόν, και τώρα αυτά που παλιά λέγονταν για τον Σωτήρα μέσα στους Ψαλμούς, τώρα πάλι εκπληρώνονται από την τόλμη των στρατιωτών. Επειδή αυτά που (ο Κύριος) προσήμανε ότι θα πάθει, αυτά τα ίδια τώρα οι λαοί των Ιουδαίων ενεργούν διαμοιράζοντας τα ρούχα του Σωτήρα και ποτίζοντας αυτόν με ξύδι μαζί με χολή. «Επειδή αυτά» λένε (οι Ευαγγελιστές) «γίνονταν για να εκπληρωθούν οι Γραφές». Η μια που έλεγε: «Διαμοιράστηκαν μεταξύ τους τα ρούχα μου και για τον χιτώνα μου έβαλαν κλήρο» και η άλλη πάλι: «μου έδωσαν για φαγητό μου χολή και όταν δίψασα με πότισαν ξύδι». Πολλοί που μελετούν τα Ευαγγέλια και ακούγοντας το «Για να εκπληρωθεί το γραμμένο» νόμισαν ότι τα γεγονότα για κανένα άλλο λόγο δεν γίνονται, παρά για να εκπληρωθούν τα γραμμένα. Και από αυτό θεωρήθηκε ότι όχι μόνο είναι ακατηγόρητοι αυτοί που τα πράττουν, αλλά και μάλλον άξιοι επαίνου, διότι όχι επειδή αμάρτησαν, αλλά επειδή διακόνησαν ενεργούν. Επειδή δεν θα γίνονταν αληθείς οι λόγοι των προφητών, αν δεν γίνονταν τούτων οι πράξεις. Μάλιστα αυτά νόμισαν επειδή παρακινήθηκαν από τα λόγια του κατά Ιωάννη (Ευαγγελίου), όπου διηγείται την απιστία των Ιουδαίων και λέει ότι (η απιστία) είναι σύμφωνη με την προφητεία του Ησαΐα: «Ενώ έκανε (ο Ιησούς) τόσα θαύματα ενώπιόν τους, δεν πίστευαν. Για να εκπληρωθεί ο λόγος του Ησαΐα, που είπε:<<Κύριε ποιος πίστεψε στο κήρυγμά μας και ο βραχίονας του Κυρίου σε ποιόν αποκαλύφθηκε;>>». Επειδή αν για να εκπληρωθεί ο λόγος του Ησαΐα, δεν πίστευαν οι Ιουδαίοι, τότε δεν είναι αυτοί αίτιοι της απιστίας, αλλά ο (προφήτης) που αυτά είπε. Επειδή θα πουν: αφαίρεσε τον λόγο του προφήτη και (τότε) οπωσδήποτε εκείνοι θα πιστέψουν. Αλλά αυτά και αυτή η διάνοια πολύ απέχει από την αλήθεια. Επειδή ούτε ο προφήτης είναι αίτιος, ούτε οι Ιουδαίοι είναι αναίτιοι της απιστίας τους. Αλλά ο προφήτης επειδή προέβλεψε αυτά που πρόκειται να πράξουν, (τα) διηγήθηκε. Αυτοί μετά από αυτά (τα λόγια), επειδή (τα) έπραξαν, απέδειξαν ότι ο λόγος του προφήτη είναι αληθής. Και όχι επειδή τάχα διακονούσαν τα προφητικά (λόγια) τολμούσαν κατά του Σωτήρα, αλλά από την δική τους προαίρεση, επειδή ήθελαν έπρατταν τα πράγματα. Ώστε ο προφήτης δεν έγινε αίτιος για αυτούς, αλλά η δική τους προαίρεση (έγινε αίτιος). Αυτοί μάλιστα έγιναν αίτιοι στον προφήτη ο οποίος αυτά είπε σχετικά με αυτούς. Επειδή η χαρακτηριστική ιδιότητα του προφήτη είναι να βλέπει τα μέλλοντα και να μην σφάλλει, αλλά ο καθένας για τις πράξεις του έχει αιτία την δική του προαίρεση. Και όπως ακριβώς εμείς όταν βλέπουμε με τα μάτια μας, δεν σφάλλουμε βλέποντας, ούτε αλλιώτικα βλέπουμε κι αλλιώτικα γίνεται, αλλά όπως γίνεται βλέπουμε και όπως βλέπουμε γίνεται, έτσι και οι προφήτες τα μέλλοντα σαν (να ήταν) παρόντα έβλεπαν. Και αυτά που (οι προφήτες) έβλεπαν έπρεπε να γίνουν και τα γεγονότα οπωσδήποτε (οι προφήτες) έπρεπε να δουν. Και πάλι, όπως ακριβώς εμείς αυτά που βλέπουμε με τα μάτια μας, αυτά οπωσδήποτε έτσι είναι αναγκαστικά, επειδή αυτά που υπάρχουν βλέπουμε, και δεν είναι δυνατόν αλλιώτικα να γίνεται, παρά (έτσι) όπως βλέπουμε. Έτσι και οι προφήτες, αυτά που προέβλεπαν, οπωσδήποτε (έτσι) έπρεπε να είναι, και όχι να γίνεται αλλιώς, παρά (έτσι) όπως προέβλεψαν. Επειδή αν δεν προέβλεπαν αυτά που έγιναν, δεν θα ήταν πια προφήτες. Και πρέπει να γνωρίζουμε τούτο ότι οι προφήτες δεν είναι νομοθέτες, για να γίνονται αυτά που προστάζουν, αλλά είναι προσημάντορες των μελλόντων. Διότι όχι επειδή λένε, για το λόγο αυτό και γίνονται τα γεγονότα, αλλά επειδή πρόκειται να γίνουν για το λόγο αυτό και (τα) προλέγουν, και είναι ανάγκη να μην ψεύδονται οι προφήτες, επειδή βλέπουν αληθώς. Γιατί (ακόμα) κι αν υποθετικά δεν προέλεγαν οι προφήτες, αλλά η προαίρεση των Ιουδαίων υπήρχε ώστε να πράξουν αυτά. Και οπωσδήποτε οι άγιοι δεν αναγκάζουν τα γεγονότα (για να γίνουν), αλλά επειδή προβλέπουν την προαίρεση των πραττόντων, (τα) γράφουν. Και όπως ακριβώς οι ανασκευάζοντες έλεγαν: αφαίρεσε τον λόγο του προφήτη και (τότε) οπωσδήποτε εκείνοι θα πιστέψουν, έτσι θα μπορούσα να πω κι εγώ: αφαίρεσε τις πράξεις των Ιουδαίων και (τότε) οπωσδήποτε ο Ησαΐας δεν θα προφήτευε αυτά σχετικά με αυτούς. Εάν λοιπόν ο Ιωάννης λέγει: «δεν πίστευαν σε αυτόν οι Ιουδαίοι, για να εκπληρωθεί ο λόγος του Ησαΐα,» μην δίνεις την αιτία της απιστίας τους στον λόγο του προφήτη, αλλά στην πράξη αυτών των Ιουδαίων. Επειδή αυτά που τώρα έπρατταν, αυτά προέβλεπε ο προφήτης από πολύ παλιά. Και έπρεπε τον προφήτη να μην ψεύδεται, αλλά (έπρεπε ) να γίνει γνωστό ότι τα τωρινά γεγονότα προέβλεψε αληθώς. Επειδή για να φανεί ο λόγος του (προφήτη) αληθινός σε αυτούς που (έζησαν) μετά από αυτά, ελέγχθηκαν (οι Ιουδαίοι) σαν άπιστοι και κρυπτόμενοι. Γιατί ήταν κατά την προαίρεση φαύλοι. Επειδή όμως έκρυβαν την απιστία τους, ο λόγος (του προφήτη) έγινε έλεγχός τους. Λοιπόν, εξ αιτίας αυτού δεν πίστευαν, επειδή ο λόγος τους έλεγχε σαν κρυπτομένους; Και εάν πάλι λέγει (ο Ιωάννης): «δεν μπορούσαν να πιστέψουν οι Ιουδαίοι, επειδή γράφτηκαν τα (γεγονότα) για αυτούς», μην θεωρήσεις το αδύνατον στην προαίρεσή τους, Επειδή (η προαίρεση) θα μπορούσε και να μεταβληθεί. Αλλά (να θεωρήσεις) το αδύνατον στο να μην ψεύδεται ο προφήτης (σημ δεν είναι θέμα επιλογής του). Επειδή αληθώς (προ)είδε, για αυτό τον λόγο ήταν αδύνατο αυτός να σφάλει. Επειδή δεν (προ)είδε αλλιώτικα, παρά όπως έγινε, και φάνηκαν άπιστοι. Έτσι και το θαύμα σχετικά με την Παρθένο (Μαρία) εκπληρώθηκε, και τα (γεγονότα) στο κατά Ιωάννην (Ευαγγέλιο) απέβησαν σήμερα, και όλα τα προγεγραμμένα εκπληρώθηκαν. Όχι επειδή γράφτηκαν, για αυτό τον λόγο και απέβησαν, αλλά επειδή οπωσδήποτε έγιναν, για αυτό τον λόγο και προελέχθησαν. Έτσι και τα σχετικά με τον διαμοιρασμό των ρούχων (του Κυρίου) έγινε. Και επειδή έγινε, έτσι και προβλέφθηκε. Και όπως προεσημάνθηκε και προαπαγγέλθηκε, έτσι και εκπληρώθηκε και επράχθη.
Σημείωση: Όταν ο άγιος Αθανάσιος λέει παραπάνω ότι οι προφήτες προείδαν εννοεί κατά Θεία Αποκάλυψη. Μόνον ο Θεός είναι, ως άκτιστος, εκτός κτιστού χώρου και κτιστού χρόνου και προγνωρίζει τα πάντα. "οὐ γὰρ θελήματι ἀνθρώπου ἠνέχθη ποτὲ προφητεία, ἀλλ' ὑπὸ Πνεύματος ἁγίου φερόμενοι ἐλάλησαν ἅγιοι Θεοῦ ἄνθρωποι" (Β' Πέτρου, α', 21)