Τά βασικά δόγματα

 ΄Απειρες τον αριθμό οι Ενέργειες του Θεού (η δημιουργική, η προνοητική, η συνεκτική, η σοφοποιός, η αγιαστική κ.α.) είναι κοινές και αδιαίρετες και στα τρία Πρόσωπα, σε κάθε μία δε εξ αυτών συνεκφαίνεται ολόκληρος ο Τριαδικός Θεός, κοινωνώντας με την κτίση. Με τον τρόπο αυτό, η κοινωνία Θεού και κτίσεως καθώς και ο αγιασμός είναι οντολογικώς πραγματικά και άμεσα και όχι ιδεατά γεγονότα. Κορύφωση αυτής της πραγματικής μετοχής των ακτίστων Τριαδικών ενεργειών αποτελεί η Ενσάρκωση. Χρησιμοποιεί εδώ ο Παλαμάς την παραδοσιακή θεολογία του Ενυποστάτου όπως αυτή ολοκληρώθηκε από τον ΄Αγιο Μάξιμο τον Ομολογητή. Στην μία σύνθετη υπόσταση του Χριστού (να σημειώσουμε εδώ πως ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός – «Ἔκδοσις ἀκριβής ὀρθοδόξου πίστεως», γ,7 - αποκαλεί την μία άκτιστη και θεία υπόσταση του Χριστού σύνθετη επειδή αποτελείται, («συντίθεται») από δύο τέλειες φύσεις, την θεία και την ανθρώπινη), έχουμε διπλά τα φυσικά ιδιώματα : δύο φυσικές ενέργειες, δύο φυσικά θελήματα. Από την άλλη στην μία αυτή θεία Υπόσταση του Λόγου είναι, λόγω της θείας του φύσεως, παρούσες όλες οι άκτιστες ενέργειες του Ενοτριαδικού Θεού. Λόγω ακριβώς της υποστατικής αυτής ενώσεως των δύο φύσεων, στην μία άκτιστη υπόσταση του Λόγου – Χριστού, οι άκτιστες ενέργειες του Θεού μετέχονται απολύτως και πλήρως από την ανθρώπινη φύση Του, θεώνοντάς την, από την σύλληψή της ακόμα, στην άχραντη νηδύν της Παρθένου:

  «῞Ολου σαρκωθέντος τοῦ Θεοῦ καί οὕτως ὅλῳ μοι ἀτρέπτως ὅλος ἥνωται, προξενῶν

 μοι τήν σωτηρίαν διά τοῦ πάθους τῆς σαρκός, τουτέστιν ἡ θεία φύσις καί πᾶσα δύναμις

καί ἐνέργεια ἐν μιᾷ τῶν θείων ὑποστάσεων ( . . .). Καί οὕτω δι᾿ ἑκάστην τούτων τῶν ἐνερ-

γειῶν ὅλος ὁ Θεός μετέχεται καί δι᾿ ἑκάστης ὅλος ὀνομάζεται. Τίς ὅλος; ῾Ο πατήρ καί ὁ

υἱός καί τό πνεῦμα τό ἅγιον».(Αντιρρ. Ε΄ 114)

(Όπως όλος σαρκώθηκε ο Θεός, έτσι ολόκληρος με ολόκληρον εμένα χωρίς να τρέπεται έχει ενωθεί, προξενώντας μου την σωτηρία με το πάθος της σάρκας του. Σαρκώθηκε δηλαδή η θεία φύση με όλη τη δύναμη και την ενέργειά της σε μία από τις θείες υποστάσεις. Και έτσι για κάθε μία απ’ αυτές τις ενέργειες μετέχεται ολόκληρος ο Θεός και με κάθε μία απ΄αυτές ονομάζεται Αυτός ολόκληρος. Ποιος ολόκληρος; Ο Πατήρ, Ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα.)

 Με τον τρόπον αυτό η θεωμένη ανθρώπινη φύση του Χριστού, είναι πηγή αείρροης χάριτος καθώς Αυτός ενώνεται με τους πιστούς, όχι φυσικά κατ’ ουσίαν ούτε καθ’ υπόστασιν αλλά «κατ’ ενέργειαν και χάριν».(Αντιρρ. Γ΄ 13). Αυτό γίνεται μέσω της προσωπικής σχέσεως του Χριστού με τον πιστό^. Η χάρις αυτή δηλαδή δίδεται παρά του Πατρός, δια του Υιού, εν Αγίω Πνεύματι. Η εν Αγίω Πνεύματι φανέρωση της χάριτος δεν σημαίνει φυσικά καθόλου σύγχυση μεταξύ Αυτού και των Ενεργειών, όπως κάποιοι προτεστάντες θεολόγοι νομίζουν. Απλώς οι άκτιστες Ενέργειες του Θεού είναι ενυπόστατες: ο ζων προσωπικός Θεός κινεί προσωπικά την Ουσία του προς Ενέργεια. Η εν Αγίω Πνεύματι φανέρωση των Ενεργειών της Ουσίας του Τριαδικού Θεού, αποκαλύπτει λοιπόν τον προσωπικό χαρακτήρα της φανερώσεως αυτής.

 «Καί τοίνυν ἡ τοιαύτη θεία καί οὐράνιος ζωή τῶν θεοπρεπῶς ζώντων ἐν τῷ μετέχειν

τῆς ἀχωρίστου τοῦ πνεύματος ζωῆς ( . . . ) ἡ τοιαύτη τοιγαροῦν ζωή ἀεί μέν ἐστι, φυσικῶς

ἐνυπάρχουσα τῷ πνεύματι θεοποιεῖν ἐξ αϊδίον πεφυκότι, πνεῦμα σε καί θεότης προσαγορεύεται δικαίως παρά τῶν ἁγίων, ἅτε δωρεά θεοποιός τοῦ διδόντος πνεύματος ἥκιστα χωριζο-

μένῃ, φῶς δε ἐστι, δι᾿ ἀπορρήτου ἐλλάμψεως χορηγουμένη καί τοῖς ἡξιωμένοις ἐγνωσμένη

μόνοις, ἐνυπόστατος γε μήν, οὐχ ὡς αὐθυπόστατος, ἀλλ᾿ ἐπεί εἰς ἄλλο ὑπόστασιν τό

πνεῦμα προΐεται αὐτήν, ἐν ἦ καί θεωρεῖται».(Τριάδες, 3,1,2)

(Επομένως η θεία και ουράνια ζωή αυτών που ζουν κατά Θεόν έγκειται στο ότι μετέχουν στη ζωή που είναι αχώριστη από το Πνεύμα (...) αυτή λοιπόν η ζωή υπάρχει μεν πάντοτε γιατί είναι φυσικό στο Πνεύμα το να θεοποιεί ονομάζεται δε Πνεύμα και Θεότητα δίκαια από τους αγίους, διότι είναι θεοποιός δωρεά που όμως δεν χωρίζεται καθόλου από το Άγιο Πνεύμα που την παρέχει. Είναι δε φως, χορηγούμενη με μυστική έλλαμψη που την αισθάνονται μόνον οι άξιοι και είναι επίσης ενυπόστατη, όχι επειδή είναι αυθύπαρκτη, αλλά επειδή του άγιο Πνεύμα την στέλνει πάντοτε στην υπόσταση των άλλων όντων, όπου και μπορούμε να την βρούμε.)

 Όπως η μετάδοση της χάριτος είναι προσωπική έτσι και ο αγιασμός είναι προσωπικός. Πρέπει να προσθέσουμε στο σημείο αυτό πώς η χάρις και ενέργεια αυτή, στην Εκκλησία, είναι στενά συνυφασμένη με τα Μυστήρια. Είναι ενέργεια και χάρις νουθεσίας, σωτηρίας, αγιασμού, θεοποιήσεως, κεφαλαιωδώς συνδεδεμένη με τά Μυστήρια άνευ των οποίων καμμία χάρις δεν μεταδίδεται στην Εκκλησία. Ο αγιασμός και κάθε πνευματική ανακαίνιση καθώς και η μετάνοια και η προσευχή, έχουν βαθύτατα μυστηριοκεντρικό χαρακτήρα, όντας καταρχή δωρεές του Πνεύματος εν Χριστώ στο Σώμα Του, την Εκκλησία. Ας σημειωθεί επιπλέον πως όταν λέγομε μεθεκτές άκτιστες Ενέργειες δεν εννοούμε πώς αυτές είναι καταληπτές. Η αποφατική αγνωσία της Ουσίας του Θεού επεκτείνεται και στις Ενέργειές του^. η μέθεξη των Ενεργειών δεν τις καθιστά λογικώς κατανοήσιμες και εννοιολογικώς αναλύσιμες. Μετέχονται αλλά δεν καθίστανται γνωστές με βάση τις γνωστές λογικές κατηγορίες του ανθρώπινου νου.